استان کهگیلویه و بویراحمد در یک نگاه / نقاط قوت و ضعف

پیشینه تاریخی 

منطقه ای که اکنون استان کهگیلویه و بویراحمد نام دارد دارای پیشینه کهن تاریخی است . هر چند در گذشته ای نه چندان دور ،جزء یکی از بلوکهای مملکت فارس بوده که خود شامل دو قسمت می شد : قسمت شمال شرقی که آن را سردسیر و کوهستانی و پشت کوه می نامیدند و قسمت جنوبی و غربی که نره کوه و بهبهان نامیده می شد.

در عهد باستان محدوده کهگیلویه ، انشان یا انزان نامیده می شد که شامل کهگیلویه و ممسنی بوده است . پژوهشگران بر این باورند که مردمان انزان خود بخشی از مردمان پارس بوده و با هخامنشیان هم نژاد بوده اند .

در سال ۱۲۵۸ هجری قمری ، رامهرمز ، شادگان ، هندیجان ، بندر معشور ، لیراوی و زیدون جزء کهگیلویه و بهبهان بوده اند ( بهبهان و کهگیلویه دارای سرزمین و محدوده مشترک بوده اند ) و از آن تاریخ به بعد مناطق نامبرده از آن جدا شدند . از سال ۱۳۲۴ هـ . ش به جهات سیاسی ، بویراحمد از کهگیلویه مجزا و ضمیمه استان فارس گردید . در دهه ۱۳۳۰ در قلمرو ایل بابویی شهر دوگنبدان شکل گرفت . در پانزدهم آبان ماه ۱۳۳۸ ، کهگیلویه نیز از بهبهان جدا گردید و شهرستان کهگیلویه با مرکزیت دهدشت شکل گرفت اما هچنان جزء استان خوزستان بود . و سرانجام در ۲۲ تیرماه ۱۳۴۲ هـ . ش طبق تصویبنامه مجلس شورای ملی وقت ، سرزمین ایلات ششگانه کهگیلویه و بویراحمد ( ۱ – بویراحمد ۲ – طیبی ۳ – بهمئی ۴– چرام  ۵ – دشمن زیاری ۶ – بابویی ) که تا آن زمان بخشی جزء استان فارس و بخشی جزء خوزستان بود از این دو استان جدا شد و به فرمانداری کل تبدیل گردید و متعاقب آن شهر یاسوج مرکز استان در سال ۱۳۴۴ هـ . ش به واسطه قلمرو ایل بویراحمد و ملاحظات سیاسی شکل گرفت و سرانجام در خرداد سال ۱۳۵۵ هـ . ش با همان محدوده به استان تغییر یافت . در تاریخ ۹/۱۲/۷۹  اسفند ماه سال ۱۳۷۹ بخشی از شهرستان بویراحمد با عنوان شهرستان دنا به مرکزیت شهر سی سخت مجزا و به شهرستان مستقل تبدیل شد و در تاریخ ۹/۱۰/۸۳ دی ماه سال ۱۳۸۳  نیز قسمتی از شهرستان کهگیلویه به مرکزیت لیکک از این شهرستان جدا و تحت عنوان شهرستان بهمئی نام گرفت خلاصه آنکه تشکیلات سیاسی عشایر کهگیلویه و بویراحمد از سال ۱۳۳۰ هـ . ش به بعد به تدریج دچار دگرگونی گردید . این روند از سال ۱۳۴۱ که اصلاحات اراضی اجرا شد ، شتاب بیشتری گرفت تا قبل از آن همه ایلات مذکور به صورت مال ، اولاد ، طایفه و ایل سازمان یافته بودند .

اکنون استان کهگیلویه و بویراحمد مرکب از هفت شهرستان بویراحمد ، کهگیلویه ، گچساران ، دنا ، بهمئی ، باشت و چرام با جمعیتی بالغ بر ۶۳۴ هزار نفر و مساحتی در حدود ۱۶ هزار و ۲۶۴ کیلو متر مربع ، چونان پلی ارتباطی ، استان های فارس ، اصفهان ، چهار محال و بختیاری ، خوزستان و بوشهر را به هم مرتبط ساخته است . منابع آبی بسیار ، جنگلهای چشمگیر ، معادن طبیعی متعدد ، ذخائر نفتی مناسب ، پوشش گیاهی متنوع ، گونه های جانوری متعدد ، قلل مرتفع ، باغات و کشتزارهای زیبا ، طبیعت این استان را چونان گوشه ای از بهشت جادوان به تصویر کشیده است .

طبیعت استان

استان کهگیلویه وبویراحمد با مساحت ۱۶۲۶۴کیلومتر مربع در جنوب غربی ایران قرار دارد. این استان بین دو مدار ۲۹ درجه و۵۲ دقیقه، و۳۱ درجه و۲۶ دقیقه ی شمالی ونصف النهار های ۴۹ درجه و۵۵ دقیقه، و۵۱ درجه و۵۳ دقیقه ی شرقی قرار گرفته است. از شمال به استانهای اصفهان وچهار محال و بختیاری ،از شرق با فارس ،از جنوب با فارس وبوشهر واز غرب با خوزستان همسایه است.

ناهمواری های استان:

کهگیلویه وبویراحمد منطقه ی ناهمواری است. حدود سه چهارم مساحت منطقه ازارتفاعات وتپه ماهورها تشکیل شده است. دشتها تنها یک چهارم مساحت را تشکیل می دهند. بلندترین نقطه در این استان قله ی دنا واقع در شهرستان دنا با ارتفاع ۴۴۰۹ متر وپست ترین نقطه ی آن چره زن در جنوب غربی بی بی حکیمه در شهرستان گچساران می باشد که ۱۹۷ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.

کوههای این استان از رشته کوههای زاگرس به شمار می روند که در شمال با داشتن یخچال های طبیعی سرچشمه رودهای پرآب هستند. کوههای مهمی همچون کوه خائیز در جنوب دهدشت، کوههای نیل وحجال در شمال شرق یاسوج، کوه خامی در شمال شرق گچساران، کوه نور( نیر) در مرکز استان، کوههای سیاه وسفید در بهمئی وشرق لنده وکوه دل افروز در شمال وکوه ساورز از مهمترین کوههای استان به شمار می روند.

دشتهای سروک، دشت روم در شهرستان بویراحمد ودشتهای امامزاده جعفر، لیشتر، دشت گز وباشت در شهرستان گچساران، چرام ودهدشت در کهگیلویه از دشتهای مهم استان هستند.

آب وهوای استان: بدلیل کوهستانی بودن وامتداد این کوهها از شمال غربی به جنوب شرقی وبلندی آنها، همچون سدی در مقابل توده های فعال جوی مقاومت می کنند. از این رو در تنوع آب وهوایی استان مؤثر واقع شده اند ودو نوع آب وهوای سردسیری وگرمسیری به وجود آمده است.

ناحیه ی سردسیر:

این ناحیه تقریباً نیمی از کل مساحت استان را در بر گرفته است وقسمت شمال وشرق استان را به خود اختصاص داده است. نواحی سردسیری خود به دو ناحیه ی سردسیر وسرحد ( که سرد تر است) تقسیم می شود. در این ناحیه میزان بارش برف وباران زیاد بوده واز جنگل های انبوه بلوط، بنه، کیکم، بادام، وسرو کوهی پوشیده شده است. بارندگی از نیمه دوم مهر ماه شروع وتا اواخر اردیبهشت در این ناحیه ادامه دارد. میزان بارندگی در این ناحیه بین ۵۴۰ تا ۸۸۴ میلی متر می باشد.

ناحیه گرمسیری:

این ناحیه بیش از نیمی از کل مساحت استان را در بر گرفته است. در جنوب وغرب استان واقع شده ودر مسیر وزش بادهای گرم خوزستان قرار دارد. در تابستان آب وهوای گرم وخشک دارد.و میزان بارندگی در آن کم است. در فصل های پائیز وزمستان آب وهوای ملایم بهاری داردو سبب می شود سرتاسر منطقه از گل وگیاه پوشیده شود .بارندگی از نیمه ی دوم آبان ماه شروع می شود وتا نیمه ی اول اردیبهشت ادامه می یابد. متوسط میزان بارندگی در ناحیه گرمسیری بین ۳۰۰ تا ۴۲۰ میلی متر است.

در این استان به طور کلی دو نوع باد می وزد: بادهای فصلی وبادهای محلی

بادهای فصلی:

همچون باد شمال که باران زا است واز طرف شمال غربی این استان را تحت تأثیر قرار می دهد وسبب ریزش باران در زمستان است. باد جنوب باد فصلی دیگری است که به باد چپ نیز معروف است واز جنوب وجنوب غربی می وزد. بدلیل گرمی وخشکی بیش از حد، غالباً به مزارع ومحصولات آسیب وارد می کند.

بادهای محلی:

بادهای محلی همچون باد آشوب در سررود بویراحمد علیا، باد زیر روز در بهمئی، باد کوه باد در بویراحمد گرمسیری وبهمئی ، باد چوغان از مهمترین بادهای محلی استان هستند.

منابع آب:

رودها: به علت وجود مناطق مرتفع و وزش بادهای مرطوب هر دو منطقه ی سردسیر وگرمسیری از میزان بارندگی خوبی برخوردارند. این بارندگیها باعث به وجود آمدن رودهای متعددی در این استان شده اند.مهمترین رودهای کهگیلویه وبویراحمد عبارتند از: رود مارون که در تنگ تکاب از مرز استان خارج می شود واز کنار بهبهان گذشته وبه نام رود جراحی وارد خلیج فارس می شود. رود بشار: که به نام های گرم، خرسان ، ونهایتاً کارون مشهور است واز ارتفاعات یاسوج سرچشمه می گیرد. این رود در ضلع شمالی کوه غارون ( وجه تسمیه کارون) به همین نام از مرز استان خارج می شود وبا دریافت شاخه هایی همچون بازفت وآرمند در شهرستان لردگان، از وسط شهر اهواز گذشته .به خلیج فارس می ریزد.

رود خیرآباد:

سرچشمه این رود در قسمت مرکزی استان یعنی دیلگان بویراحمد وتسوج کهگیلویه است وبه نامهای سر کورتع تسوج، پیچاب، شاه بهرام، نازمکان وخیرآباد معروف است وسرانجام به رود زهره می ریزد. رود زهره: این رود از ارتفاعات تنگ تا مرادی وگجستان وباشت وکوههای شمال شرقی شهرستان ممسنی سرچشمه می گیرد وبه نام رود زهره در ضلع جنوبی شهرستان گچساران از مرز استان خارج و پس از دریافت شعبه ی خیرآباد به نام هندیجان به خلیج فارس می ریزد. رودهای شور در شهرستان گچساران وبابا احمد در منطقه بهمئی ورود بهمئی از دیگر رودهای استان هستند.

دریاچه ها وتالاب ها:

۱-دریاچه مور زرد زیلایی :در۱۳۵ کیلومتری شمال غرب یاسوج ودر ارتفاعات ۲۱۸۰ متری از سطح دریا قرار دارد. مساحت این دریاچه ۱۴ هکتار است. حداقل عمق آن ۷ متر وحداکثر آن ۱۴ متر است. این دریاچه در تنگی واقع شده که اطراف آن را کوه هایی با سنگ آهکی پوشانده. تعدادی آبزیان در این دریاچه به حیات خود ادامه می دهند که ماهی کپور معمولی از مهمترین آنهاست.

———————————–

جاذبه های طبیعی:

۱-آبشار تنگ پوتک:

واقع در عمق ۵/۳ کیلومتری محدوده امن منطقه حفاظت شده دنا ودر فاصله ۴ کیلومتری پاسگاه محیطبانی آب سپاه با موقعیت ویژه ومنحصر به فردی با ارتفاعی قریب به ۱۵ متر ودر نقطه ای صعب العبور واقع گردیده.

۲– آبشار دره ناری:

در ۶ کیلومتری جنوب منطقه امن حفاظت شده دنا با موقعیت طبیعی ویژه وارتفاع تقریبی ۴۰الی۷۰ متر وآب نسبتاً فراوان خصوصاً در فصل بهار منظره بسیار جالبی را بوجود می آورد.

۳- آبشار توف شاه:

درفاصله ۱۰ کیلومتری ارتفاعات جنوبی منطقه امن حفاظت شده دنا با فاصله ۵/۲ کیلومتری از آبشار دره نادری با موقعیت بارز ومنحصر به فرد در ارتفاعات صعب العبور وبا ارتفاعی قریب ۱۰۰ متر در موقعیت جنوب غربی قله مورد کل دنا واقع گردیده است.

۴- چشمه میشی:

یکی از چشمه های پرآب ومشهور استان است که در فاصله ۵ کیلومتری از شهر سی سخت مرکز شهرستان دنا ودر امتداد جاده سی سخت به گردنه بیژن وپادنا سرحد جنوبی منطقه دنا سرحد شمالی منطقه حفاظت شده دنای شرقی وبادبی تقریبی ۵/۲ کیلومتر مکعب در ثانیه علاوه بر تأمین آب مصرفی کشاورزی وشرب شهر سی سخت چشمه ای است دائمی ویکی از بهترین تفرجگاههای نمونه استان که سالانه گردشگران فراوانی را از استان وخارج از استان به سوی خود جلب نموده واز موقعیت ارتباطی خوبی از لحاظ قرار گرفتن در حاشیه جاده دسترسی قرار دارد وآثار خشکسالی در میزان دبی آن محدود وتنها عیب آن قرار گرفتن مسیر در محل عبور بهمن های زمستانی که به همین دلیل امکان درختکاری در محدوده چشمه وجود ندارد.

۵- چشمه قلات:

در این استان چشمه ای با آبدهی بسیار کم در جنوب منطقه پیشنهادی کوه خامین حوالی روستای گناوه موجود که با توجه به گرمسیری بودن منطقه از لحاظ جنگل بلوط و۰۰۰خصوصاً در فصل بهار تفرجگاهی مناسب برای ساکنین شهرستان گچساران می باشد.

۶- غار یخی:

یکی از غارهای معدود ومنحصر به فردی است که در ارتفاع صعب العبور دیواره شمالی منطقه حفاظت شده دنا ودر جنوب روستای خفر در محدوده امن منطقه موجود وسالانه پذیرای علاقمندان فراوانی از غار نوردان وکوه نوردان داخلی می باشد، خصوصیات بارز این غار وجود قندیلهای یخی در تمام فصول سال خصوصاً فصل تابستان در دیواره های آن می باشد.

۷- غارشاه:

یکی از غارهای مشهور موجود در استان واقع در حوالی روستای شاه بهرام در منطقه پیچاب از توابع بخش باشت شهرستان گچساران ودر منطقه گرمسیری ودر فاصله ۱۵۰ کیلومتری شمال شرقی شهر دوگنبدان واقع واین منطقه دارای جنگلهای انبوه از نوع بلوط، بنه، کلخنگ، زبان گنجشگ وانواع بادام می باشد.

۸- غار دوفیری:

یکی از غارهای موجود در ارتفاعات غربی کوه سمسال واقع در حوالی روستای بن زرد علیا از توابع بخش پاتاوه شهرستان دنا ودر منطقه حفاظت شده دنا می باشد، طبق اطلاعات کسب شده از اهالی محلی این غار که در صخره ای مرتفع از روستای فوق قرار گرفته گذشتگان بعنوان قراولگاه وحفاظت از سکنه روستا از آن استفاده وبا توجه به موقعیت مکانی تسخیر آن از طرف افراد واقوام مهاجم میسر نبوده وبه لحاظ اینکه ورودی غار دارای دو سوراخ شبیه بینی انسان می باشد به همین مناسبت به لهجه لری به غار دو فیری مشهور گردیده است.

۹- محوطه تاریخی سی سخت:

که شامل شهر سی سخت مرکز شهرستان جدید التأسیس دنا ودر دامنه جنوبی قله دنا ومنطقه حفاظت شده قرار دارد، این شهر با توجه به موقعیت سردسیری با فضای سبز بدیع وباغستانها وچشم اندازها وچشمه سارهای طبیعی اطرافش نمود عینی یک شهر سبز تمام عیار را با طبیعت دلگشا وآب وهوای وصف ناپذیراست. نام این شهر برگرفته ازنام سی نفر پهلوان نامی عهد کیخسرو کیانی وکشته شدن آنان در محلی بنام گردنه بیژن بعلت برف وباران شدید می باشد،واز طرفی آثار سفالی تمدنهای قدیمی در حفاریهای این شهر به وفور یافت می شود، گورهای انسانی با قدمت ۳۰۰۰سال قبل از میلاد در این شهر اخیراًکشف گردیده وسابقه روستایی وشهر جدید آن به ۱۲۰ سال قبل بر می گردد و سالانه شاهد بازدید سیاحان خارجی وداخلی فراوانی است.

۱۰- ده دنای خونگاه: این محل در دره شرق روستای فعلی خونگاه ودر منطقه حفاظت شده دنا واقع که آثار خرابه های آن موجود ودارای چشمه سار مشهور شاه قاسم ودرختان جنگلی از قبیل بلوط وچنارهای تنومند وکهنسال وجاذبه طبیعی بسیار خوبی است.

۱۱-غاردنگزلو:

این غار در ضلع شمال شرقی کوه دنا ودر حوالی روستای دنگزلو از توابع بخش پادنای علیا شهرستان سمیرم ودر حوزه استحفاظی استان اصفهان واقع گردیده که دارای جاذبه های فراوان از لحاظ قندیل های یخی( استالاکتیت، واستالاکمیت) که هنوز بطور کامل هم جاذبه های آن شناسایی نشده است که چنانچه همه زوایای آن شناخته شود در حد غار علیصدر همدان می توان از آن بهره برداری شود.

۱۲- کک کهزاد:

نام یکی از سران ونامداران قومی که در تاریخ باستان در محلی بنام قلعه کره سکونت داشته که در اصطلاحات محلی این مکان به نام کک کهزاد نیز مشهور است. که متعاقباً پیرامون این مکان تاریخی توضیح کامل خواهد آمد.

۱۳- غار نیده( ندیده)

نام غاری است که در تنگه ای به همین نام در منطقه حفاظت شده خائیز سرخ ودر فاصله ۲۰ کیلومتری شمال شرقی شهرستان بهبهان قرار دارد واز نظر موقعیت طبیعی حائز اهمیت و در محدوده امن منطقه حفاظت شده قرار گرفته طبق اطلاعات مأمورین ومحلیان این غار عمقی در حدود ۱۵۰ متر در زیر زمین دارد.

۱۴- قلعه دزکوه:

دزکوه نام کوهی است بلند در ضلع غربی بخش گرمسیری سوق از توابع شهرستان کهگیلویه که دوران قدیم با توجه به موقعیت خاص آن بعنوان دژی مستحکم در برابر اقوام یاغی ومهاجم از آن استفاده می شده که به همین مناسبت به این نام مشهورگردیده است طبق اطلاعات این کوه فقط دارای یک مسیر ورودی پیاده رو در قدیم وهم اکنون دارای جاده ماشین رو به ارتفاع کوه می باشد وبا توجه به وجود چشمه ای بر روی این کوه گرمسیری، دارای سکنه و روستا می باشد .رودخانه مارون از ضلع غربی وجنوبی این کوه جاری وبه سد مارون در شمال بهبهان می پیوندد. این محل زادگاه هنرمند محبوب زنده یاد حسین پناهی می باشد.

۱۵- قلعه کره :

نام کوهی در دامنه های منطقه امن حفاظت شده دنا ودارای موقعیت خاص که سراسر اطراف آن بجز دو راه پیاده روی ورودی به ارتفاع آن از سایر مناطق اطراف مشرف ومتمایز می سازد، این کوه دارای آثار باستانی روزگاران گذشته وویژگی منحصر به فرد آن وجود جنگلهای بلوط در مساحت قریب به ۴۰ هکتار در ارتفاع وپشته واطراف آن واشرف بر دره های وکوههای اطراف ودارا بودن دو مسیر ورود وخروج که آثار گچی دروازه های باستانی آن کاملاً مشهود وبطوریکه از جزئیات بر می آید به لحاظ موقعیت خاص این کوه ساکنین قدیم آن یا خود قومی یاغی ومتواری از حکومت وقت بوده اند ویا اینکه از ظلم وجور سلاطین واقوام همجوار بواسطه قرار گرفتن در موضعی سخت وغیر قابل نفوذ از دست مهاجمین به این محل مرتفع وصعب العبور پناه آورده اند، این کوه دارای جنگلهای زیاد بلوط و۰۰۰ ودر حد فاصل تنگه های دیو هاشم وکره وروستای کنونی او با مدفن یکی از امامزادگان بزرگوار بنام ( بی بی زهرا خاتون) قرار گرفته است دو دره همجوار خصوصاً تنگ دیو ها از موقعیت ویژه طبیعی جنگلی وآبی سرشار ومنحصر بفرد برخوردارند.، آثار باقیمانده شامل بقایای باستانی قلعه کره، آثار دروازه های گچی خروج وورود به ارتفاع این کوه ومختصر خرابه های محل سکونت وتعداد معدودی درختان کهنسال گردو، انجیر ومو وچنار وقبرستانهای قدیم در این منطقه بوده. در این محل پیکانهای فلزی عهد باستان یافت شده وسران قوم ساکن در این محل به روایت افراد محلی کک کهزاد وفرد دیگری بنام ملی بوده اند، تنها چشمه موجود بنام آبچری با آبدهی خیلی کم در حد آبشخور حیات وحش در ارتفاع ضلع جنوبی کوه موجود وهیچگونه نوشته ای پیرامون تاریخ این محل تا کنون بدست نیامده است.

۱۶-تنگ سولک:

با فاصله ۴۰ کیلومتری شمال شهرستان بهبهان از توابع شهرستان بهمئی در حوزه استحفاظی استان

کهگیلویه وبویراحمد قرار دارد این منطقه گرمسیری وکوهستانی بعنوان منطقه حفاظت شده پیشنهاد که اخیراً از طرف شورای عالی محیط زیست بعنوان منطقه حفاظت شده تصویب گردیده، این منطقه زیبا که شامل تنگ سولک ونیمی از تنگه ماغررا تحت عنوان حفاظت شده سولک دربر می گیرد علاوه بر آثار قدیمی وسنگ نوشته های باستانی موجود از دوران اشکانی دارای طبیعتی بدیع واستثنایی وچشمه زار وجنگلهای آن غالباً بلوط ودرختان زیبای زربین واز تیپی کوهستانی وصخره ای برخوردار است و اهمیت اصلی آن وجود درختان نادر وکمیاب زربین بوده که اخیراً از طرف مدیریت منابع طبیعی استان عرصه هایی از آن زربین کاری شده است وچندین بنه وآبادی فصلی کوچک بنام آبدولی، سینه سولک، چال انجیر،زیرچک( زیرکمر) در این منطقه موجود است وتعداد شش چشمه دائمی ودو چشمه فصلی در عرصه مذکور وجود دارد که از میان این چشمه ها چشمه گوردک از آبدهی قابل توجهی برخودار وماورای بسیار حائز اهمیتی جهت وحوش منطقه محسوب ومختصر باغات موجود انار و۰۰۰ از این چشمه مشروب وقسمت اعظم آن در قالب خط لوله آب آشامیدنی روستاهای بخش لیکک استفاده می شود، در حال حاضر آماری قریب به ۳۰ الی ۵۰ هزار اصله از درختان کهنسال ونهالهای دست کاشت زربین شمال وغرب تنگ سولک را پوشش که این منظره بسیار بدیع چشم هر بیننده ای را خیره می گردانند، جالب تر از آن وجود حیات وحش بسیار غنی از جمله، کل وبز وپرندگانی چون کبک، تیهو، کبوترجنگلی وچاهی وانواعی از کلاغها در این منطقه بصورت مشهود موجود است که باید اذعان نمود این محدوده ۲۰۰۰ هکتاری شرایط بسیار حائز اهمیتی به عنوان آثار طبیعی ملی را دارا می باشد وتنها جاده خاکی ماشین رو بطول تقریبی ۴ الی ۵/۵ کیلومتر تا محل روستای آبدولی در قلب تنگ سولک ادامه دارد واز طرفی منطقه مذکور از نقطه نظر پوشش گیاهی دارای گیاهان دارویی وخوراکی وزینتی حائز اهمیتی از قبیل بن سرخ، حلپه، تره ، کارده، آب اندول، بومادران، پشموک، کنگر، گل لاله سرنگون، آویشن، و۰۰۰ جنگلهای پرپشتی از بلوط وسایر گونه های متفاوت این محدوده را در گرفته است.

منبع: تبیان کهگیلویه و بویراحمد

۲- تالاب برم الوان:
در۴۰ کیلومتری شهر لیکک بهمئی، دهستان سرآسیاب یوسفی واقع شده است. آب آن دائمی است وارتفاع آن از سطح دریا ۱۱۰۰ متر می باشد. مساحت این دریاچه ۱۵ هکتار وحداقل عمق آب آن ۱۲ متر وحداکثر ۳۰ متر می باشد.
برم های کوچک وفصلی دیگری همچون برم علی داد، دره صحه در زیلایی، برم مداب در شرق یاسوج در دهستان کاکان، برم کوه گل سی سخت وبرم دلی پیروزک در شهرستان بویراحمد وبرم گراب دیشموک، برم کهکزک، برم شرابگروه در سرفاریاب در شهرستان کهگیلویه وبرم خونی شاه بهرام در شهرستان گچساران وجود دارند که مجموعاً به همراه ۱۶۰ چشمه و۱۶ قنات وتعدادی چاه عمیق ونیمه عمیق منابع آب استان را تأمین میکنند.

شاخصهای برجسته استان کهگیلویه و بویراحمد

استان چهار فصل کهگیلویه و بویراحمد به مرکزیت یاسوج پایتخت طبیعت ایران در سال ۱۳۴۲ به فرمانداری کل و در سال ۱۳۵۵ به استان تبدیل شده است . وجود  ۲۸۳ جاذبه طبیعی ، ۷۰۰ اثر تاریخی و معنوی ثبت شده ، تعداد  ۲۹۶ امامزاده از جمله وجود با  برکت آستانه مقدسه امامزاده بی بی حکیمه (س) حرم چهارم اهلبیت عصمت و طهارت علیه السلام کشور، در جنوب غرب ایران و از نظر جغرافیایی در رشته کوههای زاگرس واقع و دارای دو اقلیم سردسیری و گرمسیری با بارش دو برابر میانگین کشور و تولید ۸ درصد آب کشور (۵۰۰ شاخه رودخانه های فصلی و دائمی و ۳۸۶۳ دهنه چشمه) می باشد.دارای جنگلهای وسیع ، چشمه سارها ، آبشار ها ، رودخانه ها ، قلل مرتفع (۴۰ قله بالای ۴ هزار متر ارتفاع از سطح دریا) و پیست اسکی منطقه جنوب می باشد مساحت استان ۱۵۵۰۴کیلومتر مربع که حدود یک میلیون هکتار آنرا جنگل تشکیل میدهد (۸درصد جنگلهای کشور، ۲۰درصد جنگلهای زاگرس) سه چهارم مساحت استان را ارتفاعات و تپه ماهور و یک چهارم آن را دشتها تشکیل می دهند که۶/۲۶ درصد گونه های گیاهی  و ۴۰ درصد گونه های گیاهان دارویی کشور را به خود اختصاص داده است.استان با داشتن میدانهای نفتی گچساران  ۱۷درصد نفت و گاز کشور را تولید می کند ذخایر معادن شناسائی شده استان ۹۰۰ میلیون تن بوده که سالانه فقط یک سه هزارم آن استحصال و بزرگترین ذخایر فسفات رسوبی کشور( ۸۱ میلیون تن ) را داراست. این استان دارای ۷ شهرستان، ۱۷ بخش، ۱۶ شهر،۴۱ دهستان،۱۷۹۷ روستای دارای سکنه(۷۳۲ بالای ۲۰ خانوار،۳۱۳ بالای ۵۰ خانوار، ۱۳۶ بالای ۱۰۰ خانوار ) مرکز شهرستانها ( یاسوج ۱۲۲،دوگنبدان ۹۲ ،دهدشت ۶۰ ، لیکک ۳۶ ،چرام ۱۴،باشت ۹ و سی سخت ۷ هزار نفر ) بوده و جمعیت بالغ بر ۶۳۳ هزار نفر دارد بافت جمعیتی استان عشیره ای بوده (شش ایل مهم استان : بویراحمد، بهمئی، بابویی، طیبی، دشمن زیاری، و چرام ) ومیانگین سنی جمعیت استان ۲۱سال می باشد. نسبت دانشجو به جمعیت ۹ درصد، نسبت دانش اموز به جمعیت ۲۵درصد و میزان سواد جمعیت از میانگین کشوری بالاتر و رتبه اول مشارکت کشوری در انتخاباتهای گذشته داشته است متوسط هزینه و درآمد خانوارهای استان از میانگین کشوری بیشتر و رتبه نخست سرانه درآمد کشور با نفت و رتبه نهم میزان تولید ناخالص داخلی را دارا می باشد در تولید میوه بلوط رتبه اول (۱۵۰ هزار تن ) در پرورش آبزیان رتبه چهارم (۲/۷ هزار تن ) ، تولید گردو رتبه هفت (۱۴ هزار تن) ، شلتوک رتبه هفت (۳/۵ هزار تن) ، مرکبات رتبه هشت (۳۳ هزار تن) ، سیب رتبه نه (۹۰ هزار تن ) ، وتولید انگور رتبه چهارده (۳۶ هزار تن ) کشوری را دارد در دوران هشت سال دفاع مقدس ۵۰ درصد جمعیت فعال استان بطور داوطلبانه در جبهه های حق علیه باطل شرکت نموده  و ۱۸۰۰ شهید و بالای ۱۰ هزار جانباز و آزاده تقدیم اسلام نموده است.

شاخصهای عمومی :

۱- درآمد سرانه استان با نفت ۱۴۵میلیون ریال(رتبه اول) و بدون نفت ۲۲۷ میلیون ریال (رتبه ۲۹) می باشد
۲- متوسط کل هزینه یک خانوار شهری ۱۳۵۵۲۸ هزار ریال و یک خانوار روستایی ۶۴۲۱۱ هزار ریال می باشد
۳- متوسط درآمد سالانه یک خانوار شهری ۱۱۶۵۵۵ هزار ریال و یک خانوار روستایی ۶۲۰۸۷ هزار ریال است
۴- سهم صنعت، کشاورزی، خدمات و مسکن از تولید ناخالص به ترتیب ۵٫۱، ۱۷٫۱، ۷۲ و ۵٫۴ درصد  و برای کشور  ۱۷، ۹٫۹، ۶۲٫۱ و ۱۱٫۱ درصد
۵- تولید ناخالص داخلی استان با نفت ۹۴۶۷ میلیارد تومان و کشور ۳۶۵۴۹۳ میلیارد تومان و استان  با ۲٫۶ درصد تولید ناخالص کشور(رتبه ۹)
۶ -تولید ناخالص داخلی بدون نفت استان ۱۴۸۴ میلیارد تومان و کشور ۲۹۳۰۲۸ میلیارد تومان که سهم استان ۰٫۵ درصد کشور (رتبه ۳۰)
۷- نرخ مشارکت و بیکاری استان به ترتیب ۳۰٫۲۴و ۱۳٫۲۲  درصد و در کشور ۳۸٫۲۷ و ۱۳٫۴۸ درصد می باشد.
۸- مساحت کل اماکن ورزشی استان ۴۹۹۸۱۹ متر مربع می باشد و سرانه فضاهای ورزشی استان ۸۳/ متر مربع است
۹- راههای اصلی   km505 ، فرعی  km925 ، بزرگراهkm  ۴۲ ،روستاییkm  ۴۴۲۶ که  km1728 آسفالتهkm 996 شوسه ،خاکی  km1702
۱۰- میزان باروری کل استان برابر ۱۷/۲ نوزاد و میزان مرگ و میر اطفال زیر یک سال در هر هزار تولد برابر ۴۳/۱۳ درصد می باشد
۱۱- ضریب نفوذ تلفن ثابت ۲۴/۲۱ و ضریب نفوذ تلفن همراه ۵۴ و روستاهای دارای تلفن۱۶۶۳
۱۲- نرخ باسوادی شهری استان ۸۹٫۶۳درصد و کشور ۸۸٫۹درصد و نرخ باسوادی روستایی استان ۷۴٫۳۴درصد و کشور ۷۵٫۱ درصد است
۱۳- تا پایان سال ۱۳۸۹ مجموع طول شبکه جمع آوری فاضلاب ۹۹۸ کیلو متر و تعداد انشعابات فاضلاب در کل استان ۱۶۷۷ فقره می باشد
۱۴- با تولید ۱۱۲۲۷۴ تن گندم و ۸۳۵۴۲ تن جو رتبه ۲۲و ۱۷ درکشور داراست.(اراضی قابل کشت ha270 : 210دیم و ۶۰ آبی)
۱۵- تعداد کارگاههای صنعتی با اشتغال ۴۹-۱۰نفر۳۶ کارگاه و با اشتغال بیش از ۵۰نفر ۴ کارگاه می باشد
۱۶- میزان تولیدات باغی  ۱۹۰هزار تن،زراعی  ۴۶۰هزار  تن ، دامی دو میلیون راس دام و آبزیان ۹۰۰۰ تن
۱۷-میزان منابع بانکی استان ۷۴۲  میلیارد تومان می باشد که   ۰٫۴درصد سپرده های کل کشور است
۱۸- میزان مصارف بانکی استان ۱۸۰۰ میلیارد تومان می باشد
۱۹-۱۹٫۲۳ درصد ازآبهای سطحی ( ۱۶۲۸ میلیون متر مکعب ) و ۳۸٫۷۱درصد از آبهای زیر زمینی (۲۷۲ میلیون متر مکعب )در استان بهره برداری می شود
۲۰- تعداد گردشگران داخلی و خارجی استان در سال ۱۳۸۹ به ترتیب ۵/۷ میلیون نفر و ۶۰۰ نفر می باشد
۲۱- تعداد ۱۳ شهر و  ۳۱۵ روستا گاز رسانی، تعداد ۱۴۰۰روستا آبرسانی و تعداد  ۱۶۶۴روستا برقرسانی شده است
۲۲- میزان صادرات غیر نفتی  استان ۱۳٫۵ میلیارد تومان می باشدکه  ۰٫۰۴ درصد صادرات غیر نفتی کشور است

نویسنده: