شکاف‌های قدرت در باکو؛ آیا جمهوری آذربایجان در برابر کودتا آسیب‌پذیر است؟

۱. مقدمه

جمهوری آذربایجان با وجود ساختار متمرکز و تسلط خانواده علی‌اف، در منطقه‌ای پرتنش و غیرقابل‌پیش‌بینی قرار دارد. در ظاهر، کنترل شدید بر نهادهای نظامی و امنیتی احتمال وقوع کودتا را کاهش می‌دهد، اما تجربه‌های جهانی از مصر تا ترکیه نشان می‌دهد که حتی رژیم‌های مقتدر نیز در برابر کودتا آسیب‌پذیرند. این مقاله بررسی می‌کند که آیا در جمهوری آذربایجان زمینه‌ها و شرایطی برای وقوع کودتا وجود دارد یا خیر.

۲. ساختار نیروهای نظامی و امنیتی در آذربایجان

نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان به‌طور رسمی تحت فرمان رئیس‌جمهور هستند. در کنار آن، یگان‌هایی چون سرویس حفاظت ویژه و وزارت امنیت ملی نقش ستون فقرات رژیم را ایفا می‌کنند.

همکاری گسترده نظامی با ترکیه و اسرائیل باعث نوسازی تجهیزات و آموزش نیروها شده است، اما این موضوع نگرانی‌هایی درباره نفوذ خارجی در ساختار نظامی آذربایجان نیز ایجاد کرده است.

در انتصاب فرماندهان، وفاداری سیاسی بر شایستگی حرفه‌ای اولویت دارد.

۳. شکاف‌های قدرت درون رژیم

اگرچه ساختار قدرت در آذربایجان ظاهراً مستحکم است، اما تناقضات داخلی آن را تهدید می‌کند:

– شکاف نسلی میان وفاداران به حیدر علی‌اف و تکنوکرات‌های نسل جدید.
– تنش میان نیروهای نظامی و نهادهای اطلاعاتی، به‌ویژه در حوزه سیاست خارجی.
– مسئله جانشینی: قدرت‌گیری مهربان علی‌افا ممکن است رقابت‌های درونی را تشدید کند.
– نارضایتی میان الیگارش‌های حذف‌شده یا به حاشیه‌رانده‌شده.

۴. پیشینه تاریخی و کودتاهای گذشته

در دهه ۹۰ میلادی، آذربایجان چندین مورد کودتای ناموفق را تجربه کرد. از جمله شورش معروف یگان پلیس ویژه در سال ۱۹۹۵. در پی این حوادث، ساختار امنیتی کشور بازطراحی شد تا جلوی هرگونه اقدام مشابه گرفته شود. با این حال، تجربه‌ها نشان داده‌اند که وفاداری سیاسی در زمان بحران ممکن است به‌سرعت تغییر کند.

۵. سناریوهای احتمالی کودتا

– سناریوی ۱: کودتای نظامی کلاسیک – اگر بخشی از ارتش احساس کند که حاکمیت مشروعیت یا کارایی خود را از دست داده است.
– سناریوی ۲: شبه‌کودتای اطلاعاتی – رقابت میان نهادهای امنیتی ممکن است به حذف یا جابجایی قدرت در درون ساختار منجر شود.
– سناریوی ۳: کودتای نرم با میانجی‌گری خارجی – در صورت بحران شدید مانند شکست نظامی یا بحران اقتصادی، قدرت‌های خارجی ممکن است در انتقال رهبری دخالت کنند.

۶. نتیجه‌گیری

اگرچه رژیم علی‌اف به نظر پایدار می‌رسد، اما مانند هر نظام متمرکز دیگری، در برابر تنش‌های داخلی، فشارهای منطقه‌ای، و بحران جانشینی آسیب‌پذیر است. ساختار امنیتی، میزان وفاداری نخبگان نظامی، و توانایی حکومت در حفظ مشروعیت و کنترل در شرایط بحرانی، عوامل کلیدی در پیشگیری یا وقوع کودتا خواهند بود.

در حال حاضر، احتمال کودتا پایین ارزیابی می‌شود، اما ثبات بلندمدت وابسته به مدیریت شکاف‌های درونی و به‌روزرسانی سازوکارهای امنیتی است.

نویسنده:امین کائیدی شادگان- پژوهشگر و تحلیلگر مسائل ژئوپلیتیک و رسانه‌ای