نقش ارتش‌های ملی در تحولات سیاسی منطقه؛ از پاکستان تا ترکیه

در این مقاله، نقش ارتش‌های ملی در سیاست کشورهای منطقه مانند پاکستان، مصر و ترکیه را بررسی کرده و تفاوت آن‌ها با ساختار نظامی ایران را تحلیل می‌کنیم.

—

🧱 بخش‌های مقاله:

۱. مقدمه:

مقدمه‌ای درباره قدرت ارتش‌های ملی در سیاست منطقه

اشاره به اینکه برخی کشورها در منطقه با «دولت درون دولت» ارتشی روبه‌رو هستند

هدف مقاله: بررسی تطبیقی و فهم تفاوت ایران

—

۲. پاکستان: ارتش به‌عنوان بازیگر اصلی سیاست

سابقه کودتاهای نظامی (۱۹۵۸، ۱۹۷۷، ۱۹۹۹)

نفوذ ارتش در سیاست، اقتصاد، رسانه، دیپلماسی

ارتش به‌عنوان دولت در سایه

—

۳٫ ترکیه: ارتش محافظ لائیسیته تا دوران اردوغان

نقش ارتش در محافظت از سکولاریسم

کودتاهای ۱۹۶۰، ۱۹۷۱، ۱۹۸۰، ۱۹۹۷، ۲۰۱۶

محدودسازی ارتش پس از شکست کودتای ۲۰۱۶ و بازسازی نظم سیاسی توسط اردوغان

—

۴. مصر: ارتش و بازگشت پس از انقلاب ۲۰۱۱

نقش ارتش در سرنگونی مبارک، مرسی و بازگشت سیسی

ارتش به‌عنوان ستون فقرات نظام سیاسی و اقتصادی

—

۵٫ ایران: تفاوت بنیادین – سپاه پاسداران به‌جای ارتش کلاسیک

ارتش ایران فاقد نقش سیاسی مستقیم است

سپاه به‌جای ارتش، دارای نقش ایدئولوژیک، اقتصادی، امنیتی و حتی رسانه‌ای است

نبود سابقه کودتای نظامی در جمهوری اسلامی

—

۶٫ مقایسه تطبیقی: ارتش‌محوری در منطقه، ایدئولوژی‌محوری در ایران

تفاوت در ساختار فرماندهی

تفاوت در نقش ارتش در اقتصاد

تفاوت در رابطه ارتش با دولت و مردم

—

۷٫ جمع‌بندی:

ارتش‌های منطقه در اغلب موارد بازیگر مستقل یا مداخله‌گر بوده‌اند

در ایران، ساختار نظامی (سپاه) درون نظام سیاسی ادغام شده و نقش آن با ارتش‌های کلاسیک قابل مقایسه نیست

—

پرسش‌های متداول (FAQ):

1. سوال ۱: چرا ارتش پاکستان همواره در سیاست دخالت کرده؟

ارتش پاکستان از زمان تأسیس کشور به عنوان یکی از نهادهای قدرتمند باقی مانده است. ضعف نهادهای مدنی، فساد در احزاب سیاسی، و وابستگی شدید به کمک‌های نظامی خارجی (خصوصاً از سوی آمریکا و عربستان) باعث شده تا ارتش پاکستان بارها با کودتا یا کنترل پشت‌پرده وارد عرصه سیاست شود. ارتش در پاکستان نه‌تنها نیروی نظامی بلکه یک بازیگر سیاسی و اقتصادی قدرتمند است.

1. سوال ۲: آیا ایران نیز ممکن است شاهد کودتای نظامی باشد؟

در ساختار جمهوری اسلامی ایران، برخلاف بسیاری از کشورهای منطقه، ارتش فاقد نقش سیاسی مستقیم است و تحت فرماندهی کل نیروهای مسلح (رهبر) قرار دارد. از سوی دیگر، نقش راهبردی و چندوجهی سپاه پاسداران – که هم ایدئولوژیک است و هم امنیتی – مانع از شکل‌گیری یک ارتش کلاسیک مستقل برای انجام کودتا شده است. بنابراین احتمال کودتای نظامی سنتی در ایران بسیار پایین است.

1. سوال ۳: تفاوت سپاه با ارتش کلاسیک چیست؟

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، برخلاف ارتش‌های ملی سنتی، ساختاری ایدئولوژیک و چندمنظوره دارد. سپاه نه‌تنها وظایف نظامی دارد بلکه در حوزه‌های اقتصادی، اطلاعاتی، فرهنگی، رسانه‌ای و دیپلماسی منطقه‌ای نیز فعال است. در حالی که ارتش کلاسیک معمولاً تابع دولت‌های مدنی است، سپاه به‌طور مستقیم با نهاد رهبری در ارتباط بوده و در درون ساختار سیاسی جمهوری اسلامی ادغام شده است.

نویسنده:امین کائیدی شادگان- پژوهشگر و تحلیلگر مسائل ژئوپلیتیک و رسانه‌ای