تنش در خلیج‌فارس — آیا جنگ «از دریا» ممکن است؟

گزارش بر مبنای قابلیت‌های شناخته‌شده طرف‌ها، رویدادها و تمرین‌های اخیر و تحلیل تأثیرات راهبردی تهیه شده است. مهم‌ترین شواهد و منابع در داخل متن آمده‌اند.

تنش در خلیج‌فارس — آیا جنگ «از دریا» ممکن است؟

آمریکا و اسرائیل در صورت تصمیم به ضربه‌زدن به توان نظامی ایران، به‌احتمال زیاد از گزینهٔ «حملات دورپرتاب و دریایی» (موشک‌های کروز از زیردریایی‌ها، ناوها و حامل‌ها) بهره خواهند برد؛ در عین حال تهران می‌تواند با ترکیب باتری‌های ساحلی موشکی، زیردریایی‌های کوچک، مین‌گذاری و تاکتیک‌های قایق‌های ازدحامی، عبور ناوگان مهاجم و مسیرهای دریایی را به‌سرعت پرهزینه کند. در نقطهٔ اوج، تنگهٔ هرمز و ترافیک نفتی از مهم‌ترین متغیرهای جهانی خواهند بود.

متن اصلی

تهران — به موازات افزایش تمرین‌ها و مانورهای دریایی ایران در دریای عمان و شمال اقیانوس هند در ماه‌های اخیر، تحلیل‌گران نظامی غربی و منطقه‌ای بار دیگر احتمال یک رویارویی دریایی بین ناوگان‌های فرامنطقه‌ای و نیروی دریایی ایران را بررسی می‌کنند. ایران در سال ۲۰۲۵ چندین آزمایش موشکی و رزمایش بزرگ دریایی را برگزار کرده که در برخی موارد شامل شلیک موشک‌های کروز ضد کشتی و نمایش زیرساخت‌های پنهان‌سازی موشکی بوده است؛ این تحرکات، پیام روشنی به بازیگران خارجی دربارهٔ توان ضربه‌زنی از ساحل و دریا دارد.

از منظر مهاجم، ساختار نیروی دریایی آمریکا امکان «پروژکشن» نیرو (حامل‌های هواپیمابر، ناوهای موشک‌انداز و گروه‌های فرود) و همچنین شلیک تسلیحات دقیق از دریا را فراهم می‌آورد؛ این گزینه به دلیل کنترل از راه دور و امتیاز فناوری، نسبت به فرود آبی-خاکی گسترده ترجیح داده می‌شود. ردیابی موقعیت گروه‌های حامل و گروه‌های فرود فعال آمریکا در منطقه نیز توسط رصدگران نیروی دریایی مستقل ثبت شده و نشان می‌دهد که ایالات متحده می‌تواند ظرف چند روز توان آتش مؤثر در منطقه ایجاد کند.

در مقابل، اسرائیل — اگرچه نیروی دریایی کوچک‌تری دارد — از مزیت زیردریایی‌های کلاس دلفین و ناوچه‌های پیشرفته برخوردار است؛ زیردریایی‌های دلفین ظرفیتی برای پرتاب موشک کروز زیرآبی دارند که برای حملات دقیق دوربرد برون‌مرزی کارآمدند. اسرائیل در عمل احتمالاً از این ابزار برای ضربات محدود و هدف‌مند بهره خواهد برد، نه عملیات تهاجمی در مقیاس خاکی-دریایی.

از نگاه ایران، معمای دفاعی بر پایهٔ «هم‌افزایی تهدیدات» ساخته شده است: باتری‌های ساحلی موشکی (انواعی که در رزمایش‌ها و رسانه‌های دولتی به‌نمایش گذاشته شده‌اند)، موشک‌های ضدکشتی/کروز با بردهای اعلام‌شدهٔ متوسط تا بلند، زیردریایی‌های کوچک و شبکه‌ای از قایق‌های تندرو و ازدحامی. این ترکیب برای هدف‌گذاری ناوگان مهاجم — به‌ویژه در محیط محدود تنگهٔ هرمز و خلیج‌فارس — می‌تواند هزینه و ریسک عبور را به‌طرز چشمگیری افزایش دهد.

سناریوی عملیاتی — چه می‌تواند رخ دهد؟
تحلیلگران برجسته احتمال وقوع سه الگوی اصلی را محتمل می‌دانند:

1. حملات دورپرتاب و دقیق از دریا (بالاترین احتمال): شلیک موشک‌های کروز از زیردریایی‌ها و ناوها، پشتیبانی هواپایه از حامل‌ها و ضربه‌زدن به زیرساخت‌های نظامی ایران. این روش به مهاجم امکان می‌دهد تأثیرگذاری سریع با حداقل مواجهه مستقیم کشتی‌به‌کشتی را دنبال کند.
2. عملیات آبی-خاکی گسترده (پایین‌ترین احتمال): فرود بزرگ در ساحل ایران مستلزم پاکسازی مین، سرکوب باتری‌های ساحلی و برتری هوایی است. تجربهٔ نظامی و تحلیل هزینه-فایده نشان می‌دهد که چنین عملیاتی در خلیج‌فارس با هزینهٔ انسانی و لجستیکی بسیار بالا همراه خواهد بود.
3. بلاکاد یا محاصرهٔ طولانی‌مدت (محدوداً محتمل): حضور و تلاش برای مهار مسیرهای کشتیرانی می‌تواند پیامدهای اقتصادی جهانی عظیمی داشته باشد؛ بر این اساس بلوکه طولانی‌مدت گزینه‌ای پرهزینه و سیاسی-اقتصادی پیچیده است که بازیگران ثالث (مثلاً چین، هند، بازیگران اروپایی) را وادار به مداخله یا دیپلماسی می‌کند.

نقش تنگهٔ هرمز و پیامدهای اقتصادی
شواهد آماری و تحلیل‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که حدود ۱۵–۲۵ درصد نفت جابجا شده در سطح جهانی از تنگهٔ هرمز عبور می‌کند؛ هرگونه اختلال در این گلوگاه می‌تواند قیمت‌های نفت را در بازارهای جهانی به‌سرعت افزایش دهد و فشار اقتصادی عظیمی بر کشورهای واردکننده و صادرکننده وارد آورد. پیامد اقتصادیِ بالقوهٔ قطعی یا اختلال طولانی‌مدت، خود عاملی بازدارنده برای گسترش درگیری به‌حجم بزرگ خواهد بود.

تاکتیک‌ها و پاسخ‌های متقابل در میدان
در نخستین ساعات درگیری، انتظار می‌رود مهاجم تمرکز بر شناسایی دقیق و حملات نقطه‌ای داشته باشد؛ هم‌زمان ایران با شلیک موشک‌های ضدکشتی از ساحل و شناورها، عملیات مین‌گذاری و ارسال قایق‌های تندرو به‌قصد ایجاد اختلال و هراس، واکنش نشان خواهد داد. تجربهٔ منطقه‌ای و نمایش‌های رزمایشی اخیر ایران نشان می‌دهد تهران به دنبال ایجاد «هزینهٔ نامتوازن» برای مهاجم است تا از قدرت تکنولوژیک حریف کاسته و اثر بازدارندگی ایجاد کند.

پیامدهای راهبردی و دیپلماتیک
یک رویارویی دریایی گسترده می‌تواند بازارهای انرژی را متلاطم کرده، زنجیره‌های تأمین جهانی را تحت فشار قرار دهد و بازیگران جهانی را به اتخاذ مواضع قوی یا میانجی‌گری وادارد. کشورهای واردکنندهٔ نفت (چین، هند، ژاپن و دیگران) به‌طور قطع در محاسبات راهبردی و فشار دیپلماتیک نقش خواهند داشت؛ بنابراین حتی در شرایط درگیری محلی، اثرات آن فوراً جهانی خواهد شد.

جمع‌بندی و پیام به خواننده
تحلیل موجود نشان می‌دهد گزینهٔ محتمل و عملی در صورت تصمیم خارجیان برای «ورود از دریا»، نه فرود آبی-خاکی گسترده، بلکه ترکیبی از حملات دقیق دریایی-زیردریایی و هوایی است؛ اما ایران نیز با مخلوطی از موشک‌های ساحلی، زیردریایی‌های کوچک، مین‌گذاری و تاکتیک‌های ازدحامی توان قابل توجهی برای ایجاد اختلال و افزایش هزینهٔ عملیاتی مهاجم دارد. پیام راهبردی روشن است: حتی درگیری محدود دریایی، دست‌کم در کوتاه‌مدت، پیامدهای ژئوپلیتیکی و اقتصادی فراملی خواهد داشت.

نویسنده:امین کائیدی شادگان- پژوهشگر و تحلیلگر مسائل ژئوپلیتیک و رسانه‌ای