مکانیسم ماشه علیه نفت ایران؛ تحریم‌ها بازمی‌گردند اما بازار پنهان خاموش نمی‌شود

مکانیسم ماشه علیه نفت ایران؛ تحریم‌ها بازمی‌گردند اما بازار پنهان خاموش نمی‌شود

بازگشت احتمالی مکانیسم ماشه به صدر اخبار خاورمیانه، معادلات نفتی ایران و ژئوپلیتیک جهانی را دوباره به لرزه انداخته است. پرسش کلیدی این است: آیا تحریم‌های سازمان ملل می‌توانند صادرات پنهانی نفت ایران را متوقف کنند یا این بار تهران و پکن، دست بالا را در میدان خواهند داشت؟

🔹 نفت ایران؛ اقتصاد در سایه و جنگ با تحریم‌ها

ایران طی سال‌های گذشته نشان داده که حتی تحت فشار سنگین، می‌تواند بازار زیرزمینی نفت را زنده نگه دارد. انتقال کشتی به کشتی، تغییر پرچم‌ها، خاموش‌کردن سیستم‌های ردیابی و شبکه‌های مالی موازی، بخشی از ابزارهایی است که تهران برای فروش نفت به‌ویژه به چین استفاده کرده است.
این روند نه‌تنها تحریم‌های آمریکا را دور زده، بلکه از فشار حداکثری ترامپ هم عبور کرده است. اکنون، با تهدید فعال‌سازی ماشّه، غرب می‌خواهد بازی را دوباره به نقطه صفر بازگرداند.

🔹 مکانیسم ماشه چیست و چرا این‌قدر مهم است؟

ماشّه یا Snapback Mechanism همان سلاح حقوقی است که امکان بازگشت فوری همه تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را فراهم می‌کند؛ حتی بدون اجماع شورای امنیت.
به زبان ساده، اگر ماشه فعال شود:

• صادرات نفت ایران رسماً «غیرقانونی» اعلام می‌شود.
• شرکت‌های بیمه دریایی و بنادر بین‌المللی مجبور به قطع همکاری خواهند شد.
• بانک‌های جهانی موظف می‌شوند هرگونه تراکنش مرتبط با نفت ایران را مسدود کنند.

این ابزار از نظر حقوقی، دست آمریکا و متحدانش را باز می‌کند تا زنجیره تجارت پنهانی نفت ایران را در حلقه‌های بیمه، حمل‌ونقل و مالی تحت فشار بگذارند.

🔹 چین، معادله‌ای که همه را سردرگم کرده

ایران امروز روزانه بین ۱.۵ تا ۲ میلیون بشکه نفت صادر می‌کند و بزرگ‌ترین خریدار آن چین است. چین از دو زاویه عمل می‌کند:

1. اقتصادی: نفت ایران با تخفیف‌های سنگین عرضه می‌شود، یک سود خالص برای پالایشگاه‌های چینی.
2. سیاسی: پکن علاقه‌مند است آمریکا را در جنگ اقتصادی به چالش بکشد.

اما با فعال‌شدن ماشّه، چین هم در دو راهی قرار می‌گیرد: ادامه خرید با هزینه‌های بالاتر و ریسک حقوقی، یا کاهش سطح همکاری رسمی و سوق‌دادن واردات به مسیرهای غیرشفاف‌تر. در هر دو حالت، هزینه افزایش می‌یابد اما خاموشی کامل بازار ایران بعید به‌نظر می‌رسد.

🔹 پیامدهای ژئوپلیتیک در خاورمیانه

فعال‌شدن ماشّه فقط یک ابزار اقتصادی نیست؛ یک ابزار ژئوپلیتیک است.

• اگر درآمد نفتی ایران کاهش یابد، تهران برای حفظ بازدارندگی منطقه‌ای ممکن است به واکنش‌های تهاجمی‌تر روی بیاورد؛ از تهدید در تنگه هرمز گرفته تا افزایش حمایت از گروه‌های مقاومت.
• فشار اقتصادی می‌تواند تنش‌های داخلی را تشدید کند اما همزمان گفتمان «مقاومت» در برابر فشار خارجی را نیز تقویت خواهد کرد.
• اسرائیل و برخی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، فعال‌شدن ماشّه را فرصتی می‌دانند تا مسیر فشار چندلایه بر ایران را تکمیل کنند.

🔹 جنگ رسانه‌ای؛ روایت‌سازی از نفت و ماشّه

رسانه‌های غربی این روزها دو خط خبری را تقویت می‌کنند:

1. بازگشت ماشّه = فلج‌شدن صادرات نفت ایران
2. چین و ایران عامل بی‌ثباتی در نظم جهانی انرژی

در مقابل، رسانه‌های ایرانی و بخشی از رسانه‌های آسیایی می‌کوشند روایت دیگری بسازند:

• ایران ثابت کرده که تحریم‌ها را دور می‌زند.
• ماشّه ابزار منسوخ و نشانه ضعف آمریکا در دیپلماسی است.
• ادامه صادرات نفت به چین، نشان‌دهنده شکست فشار حداکثری خواهد بود.

این دوگانگی روایی، جنگ رسانه‌ای تازه‌ای را کلید زده است؛ جنگی که هدف آن شکل‌دهی به افکار عمومی و بازارهای جهانی انرژی است.

🔹 آینده چه خواهد شد؟ سه سناریو

1. فعال‌شدن ماشّه و ادامه خرید چین
   • صادرات ایران ادامه دارد اما با هزینه بالاتر. درآمد خالص کاهش می‌یابد اما خاموشی کامل محقق نمی‌شود.
2. فعال‌شدن ماشّه و عقب‌نشینی بخشی از چین
   • صادرات به‌سرعت افت می‌کند. فشار اقتصادی داخلی بالا می‌رود و احتمال تنش سیاسی/امنیتی در منطقه افزایش می‌یابد.
3. راه‌حل دیپلماتیک دقیقه نودی
   • ماشّه در سطح تهدید باقی می‌ماند و ایران و غرب به توافق موقت یا محدود می‌رسند. بازار نفت آرام‌تر اما بی‌اعتماد باقی خواهد ماند.

🔻 جمع‌بندی

نفت ایران فقط یک کالای اقتصادی نیست؛ ابزار بقا و نفوذ ژئوپلیتیک تهران است. تهدید ماشّه می‌تواند مسیرهای پنهانی صادرات را پرهزینه‌تر کند اما بعید است آن‌ها را به صفر برساند. در نهایت، این نبرد بیش از آن‌که صرفاً اقتصادی باشد، یک جنگ ژئوپلیتیک و رسانه‌ای است: جنگی که نتیجه‌اش مشخص می‌کند آیا «فشار حداکثری نسخه دوم» به هدف می‌رسد یا نه.

نویسنده:امین کائیدی شادگان- پژوهشگر و تحلیلگر مسائل ژئوپلیتیک و رسانه‌ای