دو رویداد تسلیم هسته‌ای اوکراین در دهه ۹۰ و پذیرش قرارداد تحمیلی امروز. نتیجه، یک مقالهٔ بلند و گزنده است.

اوکراین؛ از برجامِ دهه ۹۰ تا جام زهرِ امروز

تاریخ گاهی چنان بی‌رحمانه تکرار می‌شود که انسان شک می‌کند آیا ملت‌ها حافظه دارند یا نه.
اوکراین زمانی، دهه‌ها پیش، زیر فشار غرب و با وعده‌های طلایی امنیت، برجامِ مخصوص خودش را امضا کرد:
تمام سلاح‌های هسته‌ای‌اش را نابود کرد،
زرادخانه‌اش را تحویل داد،
و به امید «حمایت ابدی» امنیت را در سبد قدرت‌های بزرگ گذاشت.

و امروز، پس از سال‌ها جنگ و خون و وعده و خیانت،
اوکراین جام زهر را نوشید؛
قراردادی امضا کرد که نه بوی صلح می‌دهد و نه رنگ استقلال؛
تنها یک سند تاریخی از اشتباهات تکراری ملت‌هایی که امنیت‌شان را به کاغذ می‌سپارند.

۱. برجام اوکراین؛ امنیت روی کاغذ، تهدید روی زمین

سال‌ها پیش، وقتی اوکراین از شوروی جدا شد، سومین قدرت هسته‌ای جهان بود.
اما قدرت‌های غربی گفتند:

• بمب‌ها را بدهید،
• موشک‌ها را نابود کنید،
• کلاهک‌ها را تحویل بدهید،

و در عوض ما امنیت شما را تضمین می‌کنیم.

امضای آن توافق – معروف به «مذکور بوداپست» – همان چیزی بود که امروز باید نام واقعی‌اش را گذاشت:
برجام اوکراین؛ نسخه غربیِ خلع قدرت یک کشور.

امنیتی که تنها روی کاغذ تضمین شد و روی زمین، ارزش یک امضا را هم نداشت.

۲. وقتی بمب را دادی، تضمین را هم دادی

اوکراین با دست خود، تنها ابزار بازدارندگی‌اش را نابود کرد.
دقیقاً همان اشتباهی که بسیاری از کشورها در تاریخ مرتکب شدند:

• اگر بمب داشته باشی، دشمن حساب می‌برد.
• اگر بمب نداشته باشی، حتی متحدت هم از تو حساب نمی‌برد.

روسیه قبل از حمله به اوکراین یک جمله اساسی را در ذهن داشت:

«این کشور دیگر بازدارندگی ندارد.»

و آمریکا قبل از فشار دادن دکمه ارسال سلاح، یک جمله پنهان را زمزمه می‌کرد:

«این کشور چاره‌ای جز پذیرش حرف ما ندارد.»

وقتی ابزار قدرت را می‌فروشی،
قدرت چانه‌زنی‌ات را هم فروخته‌ای.

۳. امروز: قرارداد جدید؛ همان جام زهر، با لیوانی طلایی

و حالا، پس از سال‌ها جنگ و خون،
اوکراین قراردادی را پذیرفته که همه آن را «صلح» می‌خوانند،
اما در واقع تسلیم‌نامه‌ای محترمانه است:

• چشم‌پوشی از عضویت ناتو،
• محدود شدن ارتش،
• کاهش توان نظامی،
• واگذاری بخشی از خاک،
• پذیرش شرایط امنیتی تحمیلی.

این دقیقا جام زهر است؛
جام زهری که با دست‌های آمریکا پر شد،
با فشار روسیه شیرین شد،
و زلنسکی تنها وظیفه‌اش نوشیدن بود.

جهان کنار ایستاد و تماشا کرد.

۴. شباهت عجیب دو اشتباه تاریخی

دو نقطه از تاریخ اوکراین امروز کنار هم قرار گرفته‌اند:

نقطه اول:

اوکراین زمانی بمب اتمش را داد،
اما تضمین امنیت را نگرفت.

نقطه دوم:

امروز خاکش را می‌دهد،
اما تضمین صلح را هم نخواهد گرفت.

این یعنی یک دور باطل خطرناک؛
هر امتیازی که می‌دهی،
آغاز مطالبهٔ امتیاز بعدی است.

۵. عبرت بزرگ: امنیت با امضا ساخته نمی‌شود

اوکراین امروز نماد یک هشدار جهانی شده:
هشدار به تمام کشورهایی که خیال می‌کنند امنیت را با «ضمانت‌نامه خارجی» می‌توان ساخت.
نه، امنیت را نه آمریکا تضمین می‌کند،
نه اروپا،
نه ناتو،
نه روسیه.

امنیت را فقط قدرت داخلی تضمین می‌کند.

کشوری که بمب‌هایش را بدهد،
بعداً مجبور می‌شود خاکش را بدهد.

و کشوری که خاک بدهد،
روزی مجبور می‌شود استقلال سیاسی‌اش را بدهد.

۶. آیندگان این صفحه را خواهند خواند

آیندگان خواهند نوشت:

• اوکراین فکر کرد خلع‌سلاح یعنی صلح،
• فکر کرد امضا جای بازدارندگی را می‌گیرد،
• فکر کرد واشنگتن تا روز آخر کنار او می‌ماند،
• و فکر کرد روسیه بدون بمب هسته‌ای هم از او خواهد ترسید.

اما نتیجه این شد:

• بمب رفت و تهدید آمد؛
• امضا رفت و جنگ آمد؛
• حمایت غرب آمد اما به شرط‌ها و شروط‌ها؛
• و امروز جام زهر با برچسب «صلح» سر کشیده شد.

این درس را باید روی سنگ قبر سیاست خارجی اوکراین نوشت:

کشورهایی که بازدارندگی را می‌بخشند،
روزی مجبور می‌شوند استقلال‌شان را گرو بگذارند.

نتیجه نهایی: تاریخ همیشه انتقام می‌گیرد

اوکراین از برجام دهه‌ ۹۰ آغاز کرد
و امروز به جام زهر رسید.

این مسیر، مسیر کشوری است که چترش را همان روزی فروخت که هوا آفتابی بود
و وقتی باران گرفت،
هیچ‌کس برایش چتری باز نکرد.

نویسنده:امین کائیدی شادگان- تحلیلگر مسائل ژئوپلیتیک