کاپیتولاسیون؛ از تحقیر تا بیداری ملت ایران

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی‌ «کرونا» ، کمیل سینا، فعال فرهنگی گچساران در یادداشتی  در خصوص لایحه ننگین کاپیتولاسیون نوشت: کاپیتولاسیون یا «حق قضاوت کنسولی»، مفهومی بود که در قرون نوزدهم و بیستم میلادی در روابط میان دولت‌های استعمارگر و کشورهای ضعیف‌تر رایج شد. بر اساس این نظام، اتباع خارجی در خاک یک کشور تابع قوانین و دادگاه‌های همان کشور نبودند، بلکه توسط محاکم کشور متبوع خود محاکمه می‌شدند. در ایران نیز این نظام ابتدا در عهد قاجار و با امتیازات استعماری روس و انگلیس شکل گرفت.

در دوران پهلوی دوم، با گسترش نفوذ ایالات‌متحده در ساختار اقتصادی و نظامی ایران، کاپیتولاسیون به شکلی جدید و خطرناک احیا شد. در سال ۱۳۴۳، دولت حسنعلی منصور با حمایت شاه پهلوی، لایحه‌ای را به مجلس برد که بر اساس آن، مستشاران آمریکایی و خانواده‌های آنان از مصونیت قضایی در ایران برخوردار می‌شدند. بدین معنا که اگر یک آمریکایی در ایران مرتکب جرم می‌شد، دادگاه‌های ایرانی حق محاکمه او را نداشتند.

امام خمینی و فریاد اعتراض علیه تحقیر ملت

در چنین فضایی، امام خمینی (ره) با درک عمق فاجعه، در چهارم آبان ۱۳۴۳ در قم سخنرانی تاریخی خود را ایراد کرد. ایشان با لحن تند و انقلابی فرمودند: من اعلام‌خطر می‌کنم! استقلال ایران از بین رفت. ملت ایران را فروختند… اگر یک سگ آمریکایی را در ایران بکشند، محاکمه می‌کنند؛ اما اگر شاه ایران را بکشند، چون قاتل آمریکایی است، دادگاه‌های ما حق رسیدگی ندارند!

این سخنان، لرزه بر اندام رژیم پهلوی انداخت و موجب خشم شاه شد. چند روز بعد، امام خمینی شبانه دستگیر و به ترکیه تبعید گردید؛ اما همان تبعید، آغازگر مرحله‌ای تازه در تاریخ مبارزات ملت ایران شد.

واکنش مردم و علما به لایحه ننگین

با انتشار خبر تصویب این قانون، موجی از خشم و اعتراض سراسر کشور را فراگرفت. علما و روحانیون در شهرهای مختلف علیه دولت منصور بیانیه صادر کردند. بسیاری از بازاریان مغازه‌های خود را بستند و دانشجویان در دانشگاه تهران دست به تجمع زدند.

اما حکومت پهلوی، به‌جای عقب‌نشینی، با خشونت و سانسور پاسخ داد. رسانه‌های رسمی از پرداختن به موضوع منع شدند و بسیاری از روحانیون مبارز دستگیر یا تحت نظر قرار گرفتند. بااین‌حال، صدای امام و مردم خاموش نشد و در حافظه تاریخی ملت باقی ماند.

کاپیتولاسیون؛ نشانه‌ای از وابستگی کامل رژیم پهلوی

تحلیل‌گران سیاسی بر این باورند که تصویب لایحه کاپیتولاسیون، نتیجه مستقیم سیاست «وابستگی مطلق» رژیم پهلوی به غرب بود. شاه که خود را متحد استراتژیک آمریکا می‌دانست، با واگذاری چنین امتیازاتی تلاش داشت حمایت سیاسی و نظامی واشنگتن را تضمین کند.

درواقع، کاپیتولاسیون نه‌تنها استقلال قضایی کشور را از بین برد، بلکه نشانه‌ای آشکار از تحقیر ملی بود. از نگاه مردم، این قانون نشان می‌داد که حکومت پهلوی برای حفظ قدرت خود حاضر است عزت و حیثیت ایران را به بیگانگان بفروشد.

پیامدهای تاریخی و سیاسی کاپیتولاسیون

تبعید امام راحل پس از اعتراض به کاپیتولاسیون، نقطه عطفی در مسیر انقلاب اسلامی شد. ازآن‌پس مبارزات روحانیون و مردم وارد مرحله‌ای جدید شد که هدف نهایی آن سرنگونی رژیم وابسته پهلوی بود. کاپیتولاسیون در حافظه جمعی ملت ایران به‌عنوان «قانون ننگین» شناخته می‌شود؛ قانونی که نه‌تنها استقلال ایران را لگدمال کرد، بلکه روح مقاومت را در ملت بیدار ساخت.

سال‌ها بعد، پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ۱۳۵۷، امام خمینی در سخنرانی خود فرمودند: آن روز که من فریاد زدم که کاپیتولاسیون یعنی بردگی ملت ایران، بعضی‌ها خندیدند، اما امروز ملت ما بیدار شده است.

از تحقیر تا بیداری

کاپیتولاسیون تنها یک سند حقوقی نبود؛ بلکه نماد وابستگی، ذلت و خیانت به استقلال ملی بود. واکنش امام خمینی (ره) به این قانون، نه از سر تعصب دینی بلکه از درک عمیق نسبت به کرامت انسان و هویت اسلامی ایرانی بود.

این واقعه به ما می‌آموزد که هرگاه ملتی در برابر سلطه بیگانه تسلیم شود، هویت و استقلالش نابود می‌شود؛ و هرگاه در برابر تحقیر بایستد، عزت و آزادی خود را بازمی‌یابد.

امروز، یادآوری کاپیتولاسیون یادآور این حقیقت است که استقلال و عزت ایران نتیجه آگاهی، ایمان و مقاومت مردمی است که حاضر نشدند «مصونیت بیگانه» را بر کرامت خویش ترجیح دهند.

انتهای خبر/