اختلال گسترده GPS در تنگه هرمز؛ سلاح تازه ایران برای تغییر معادلات منطقه

اختلال گسترده GPS در تنگه هرمز؛ سلاح تازه ایران برای تغییر معادلات منطقه

تنگه هرمز، شریان حیاتی انرژی جهان، بار دیگر در مرکز توجه قرار گرفته است. اما این بار نه به‌دلیل درگیری‌های نظامی یا توقیف نفتکش‌ها، بلکه به‌خاطر پدیده‌ای خاموش و نامرئی: اختلال گسترده در سامانه موقعیت‌یاب جهانی (GPS). طی هفته‌های اخیر، صدها کشتی عبوری از خلیج فارس گزارش داده‌اند که مختصات جغرافیایی آن‌ها ناگهان تغییر کرده یا به‌صورت اشتباه در نقشه ظاهر شده است. برخی نفتکش‌ها حتی خود را در وسط خشکی یا چند مایل دورتر از موقعیت واقعی دیده‌اند.

گزارش‌های امنیت دریایی از جمله اطلاعیه‌های «UKMTO» و سامانه‌های ردیابی «MarineTraffic» نشان می‌دهد که منبع اختلال به محدوده تنگه هرمز و آب‌های جنوبی ایران نزدیک است. این تحولات، نه‌تنها یک هشدار فنی بلکه نشانه‌ای از ورود منطقه به مرحله تازه‌ای از جنگ الکترونیک و بازدارندگی هوشمند است.

سلاح تازه‌ای بدون صدا

اختلال GPS، در نگاه نخست، پدیده‌ای فنی به‌نظر می‌رسد. اما در واقع، یکی از پیچیده‌ترین ابزارهای جنگ مدرن است. با فناوری «جمینگ» (مسدودسازی سیگنال) یا «اسپوفینگ» (ارسال داده جعلی)، می‌توان مسیر کشتی‌ها، پهپادها و حتی موشک‌های هدایت‌شونده را از کنترل خارج کرد.

منابع نظامی غربی طی ماه‌های اخیر به‌صراحت اعلام کرده‌اند که ایران در زمینه جنگ الکترونیک دریایی به سطح جدیدی از توان رسیده است؛ سطحی که می‌تواند جریان اطلاعات، ناوبری و هماهنگی میان نیروهای خارجی را در منطقه خلیج فارس مختل کند. به‌عبارتی، ایران بدون شلیک حتی یک گلوله، قادر است نظم دریایی تحت رهبری آمریکا را به چالش بکشد.

برای کشوری که همواره از محدودیت‌های نظامی و تحریم‌ها رنج برده، این نوع «سلاح بی‌صدا» یک مزیت نامتقارن استراتژیک محسوب می‌شود؛ سلاحی که نه تلفات مستقیم دارد و نه هزینه بین‌المللی بالایی، اما توان بازدارندگی و آشوب‌آفرینی آن بسیار زیاد است.

چرا تنگه هرمز اهمیت حیاتی دارد؟

حدود یک‌سوم صادرات نفت جهان از تنگه هرمز عبور می‌کند. این گذرگاه باریک، روزانه بین ۱۸ تا ۲۰ میلیون بشکه نفت و گاز طبیعی را به بازارهای جهانی منتقل می‌کند. هرگونه اختلال در عبور و مرور، می‌تواند قیمت جهانی انرژی را در چند ساعت دچار نوسان شدید کند.

اکنون با گسترش اختلال GPS، عبور از هرمز به مأموریتی خطرناک تبدیل شده است. کشتی‌هایی که وابسته به سیستم‌های ماهواره‌ای هستند، با داده‌های نادرست مواجه می‌شوند و در نتیجه خطر برخورد، انحراف از مسیر یا حتی ورود به آب‌های ممنوعه افزایش می‌یابد. شرکت‌های بیمه بین‌المللی نیز در واکنش به این وضعیت، حق بیمه حمل‌ونقل از خلیج فارس را افزایش داده‌اند؛ اقدامی که هزینه صادرات انرژی کشورهای عربی را بالا برده است.

چه بلایی سر منطقه می‌آورد؟

اختلال در GPS صرفاً یک مشکل فنی نیست؛ تأثیرات آن زنجیره‌ای و چندلایه است.

۱. افزایش احتمال تصادف و بحران‌های زیست‌محیطی
تنگه هرمز با عرضی کمتر از ۵۰ کیلومتر، یکی از پرترافیک‌ترین آبراه‌های جهان است. انحراف حتی چند درجه‌ای در ناوبری می‌تواند به برخورد نفتکش‌ها یا نشت گسترده نفت منجر شود؛ سناریویی که نه‌تنها تجارت انرژی، بلکه محیط زیست خلیج فارس را تهدید می‌کند.

۲. تضعیف حضور نظامی آمریکا و اعراب
ناوهای آمریکایی، کشتی‌های عربستان، امارات و بحرین به‌طور کامل به GPS و ارتباطات رمزگذاری‌شده مبتنی بر آن متکی هستند. اختلال در این سامانه‌ها، هماهنگی عملیاتی، پرواز پهپادها و هدایت تسلیحات هوشمند را مختل می‌کند. حتی سامانه‌های دفاع هوایی مستقر در ناوها برای تنظیم دقیق هدف‌گیری به سیگنال‌های زمان‌سنج GPS وابسته‌اند.

۳. افزایش هزینه‌های اقتصادی و روانی
بازرگانان و شرکت‌های نفتی از افزایش بی‌سابقه اضطراب در خطوط کشتیرانی گزارش داده‌اند. برخی شرکت‌ها مسیرهای جایگزین از دریای عمان را بررسی می‌کنند که خود موجب افزایش قیمت تمام‌شده انرژی می‌شود. بازار جهانی انرژی نیز نسبت به هر خبر از اختلال جدید، واکنش فوری نشان می‌دهد.

نیاز حیاتی آمریکا و متحدان به GPS

در جهان امروز، GPS فقط ابزار مسیریابی نیست؛ ستون فقرات نظم نظامی غرب است. از هدایت موشک‌ها و هواپیماها گرفته تا هماهنگی بین ناوها و تبادل داده‌های رمزگذاری‌شده، همه بر پایه سیگنال‌های این سامانه عمل می‌کنند. حتی بانک‌ها، شبکه‌های مخابراتی و سامانه‌های نظامی به زمان‌بندی دقیق GPS وابسته‌اند.

از این‌رو، وقتی سیگنال‌های GPS در منطقه‌ای مانند خلیج فارس مختل می‌شود، ارتش آمریکا و متحدانش عملاً بخشی از توان عملیاتی خود را از دست می‌دهند. در چنین شرایطی، ناوهای مستقر در بحرین یا پهپادهای آمریکایی که از خاک امارات یا قطر پرواز می‌کنند، ناچار به استفاده از روش‌های سنتی و کم‌دقت‌تر ناوبری خواهند شد.

به همین دلیل، برخی تحلیلگران غربی این وضعیت را «نقطه کور فناوری آمریکا» نامیده‌اند؛ چراکه ایالات متحده، علی‌رغم توان موشکی و هوایی بالا، در برابر جنگ الکترونیک ایران آسیب‌پذیر است.

قدرت نرم یا بازدارندگی نامتقارن؟

جنگ الکترونیک نوعی از بازدارندگی است که به‌جای قدرت سخت (نظامی)، از قدرت هوشمند و نرم فناوری استفاده می‌کند. ایران سال‌هاست که در این حوزه سرمایه‌گذاری کرده است؛ از سرنگونی پهپاد آمریکایی RQ-170 در سال ۲۰۱۱ تا کنترل پهپادهای اسرائیلی در سال‌های اخیر، همه نشان‌دهنده رشد این توان است.

اکنون، اختلال در GPS تنگه هرمز را باید بخشی از همان راهبرد دانست؛ راهبردی که هدفش تغییر معادلات قدرت در خلیج فارس است. تهران با این اقدام می‌تواند بدون درگیری مستقیم، هزینه حضور نیروهای بیگانه را بالا ببرد و هم‌زمان قدرت خود در کنترل امنیت منطقه را به نمایش بگذارد.

واکنش احتمالی آمریکا و کشورهای عربی

در برابر این وضعیت، آمریکا و کشورهای عربی سه مسیر پیش‌رو دارند:

۱. فناوری جایگزین
استفاده از سامانه‌های اینرسیایی (INS) یا سامانه‌های رادیویی eLoran برای ناوبری دقیق بدون وابستگی به ماهواره‌ها. با این حال، راه‌اندازی کامل این زیرساخت‌ها زمان‌بر و پرهزینه است.

۲. افزایش عملیات نظارتی
ایالات متحده احتمالاً پروازهای جاسوسی و جمع‌آوری داده الکترونیکی را افزایش خواهد داد تا منبع دقیق اختلال را شناسایی کند. با این حال، تعیین عامل مستقیم از نظر فنی بسیار دشوار است، زیرا امواج جنگ الکترونیک متغیر و قابل جابه‌جایی هستند.

۳. فشار سیاسی و دیپلماتیک
ممکن است کشورهای غربی با استناد به مقررات بین‌المللی دریایی، از ایران توضیح بخواهند یا موضوع را در شورای امنیت مطرح کنند. اما از آنجا که اثبات فنی منشأ اختلال دشوار است، این مسیر احتمالاً به نتیجه عملی نخواهد رسید.

پیامدهای ژئوپلیتیکی

اختلال در GPS، اگرچه به‌ظاهر موضوعی فنی است، اما در عمق خود، تغییردهنده توازن ژئوپلیتیکی در خلیج فارس است. تا پیش از این، برتری فناوری و اطلاعاتی آمریکا در منطقه بدون رقیب بود؛ اما اکنون، ایران با ابزارهای جنگ الکترونیک می‌تواند معادلات را وارونه کند.

این وضعیت چند پیامد مهم دارد:

• افزایش وابستگی اعراب به حمایت آمریکا: کشورهای عربی که توان بومی جنگ الکترونیک ندارند، ناچارند هزینه‌های دفاعی خود را افزایش دهند و بیشتر به واشنگتن تکیه کنند.
• افزایش بازدارندگی ایران: در صورت بروز بحران، ایران می‌تواند با یک دکمه، نظم ترافیک دریایی و حتی عملیات نظامی دشمن را مختل کند.
• گسترش رقابت تسلیحاتی در حوزه فناوری: احتمالاً در سال‌های آینده شاهد سرمایه‌گذاری گسترده عربستان، امارات و قطر در حوزه ضد‌جنگ‌الکترونیک و فناوری ناوبری مستقل خواهیم بود.

نتیجه‌گیری

اختلال GPS در تنگه هرمز یک هشدار فنی ساده نیست؛ نمایش قدرت نوین ایران در میدان جنگ نامرئی است. این تحول، نه‌تنها امنیت انرژی جهان را تهدید می‌کند، بلکه نشان می‌دهد معادلات قدرت در خلیج فارس در حال بازتعریف است.

در دنیایی که وابستگی به فناوری به نقطه اوج رسیده، کشوری که بتواند این فناوری را مختل کند، عملاً معادلات نظامی و اقتصادی را به سود خود تغییر می‌دهد. ایران با استفاده از توان جنگ الکترونیک، به جهانیان نشان داد که برای تغییر موازنه نیازی به موشک یا تانک ندارد؛ بلکه می‌تواند با خاموش کردن سیگنال‌های ناوبری، کل منطقه را به سکوت و سردرگمی بکشاند.

پایان مقاله – کرونا نیوز

.

نویسنده:امین کائیدی شادگان- پژوهشگر و تحلیلگر مسائل ژئوپلیتیک و رسانه‌ای