مهار بیابان زایی؛ سیاست ها و عملکردها

بیابان پدیده ای است که روز به روز توسعه می یابد به ویژه برای کشورهای کم آب، خشک و نیمه خشک زنگ خطری است که باید جدی گرفته شود از این رو به دلیل اهمیت موضوع 27 خرداد ماه ( 17 ژوئن) به عنوان روز جهانی بیابان زایی در سراسر جهان نام گذاری شده است و این روز در کشورهای مختلف گرامی داشته می شود. این روز برای اولین بار در سال 1997 نامگذاری شد در حالی که ایران در سال 1996 ( سال تاسیس کنوانسیون ) به کنوانسیون جهانی مقابله با بیابان زایی پیوست.

ایران بر روی کمربند خشک و نیمه خشک قرار دارد و نیازمند مدیریت صحیح منابع آبی موجود است. زیرا به اعتقاد کارشناسان مدیریت نادرست منابع آب موجب خشک شدن تالاب ها و سفره های زیر زمینی زیادی در کشور می شود که این فرایند پدیده بیابان زایی را توسعه می دهد.

به گفته کارشناسان پیشروی و توسعه بیابان ها زندگی بیش از 250 میلیون نفر را در سراسر جهان مستقیما تحت تاثیر قرار داده و در عین حال زندگی بیش از یک میلیون نفر را در بیش از 100 کشور به مخاطره انداخته است.

در بیابان های ایران میانگین سالانه ریزش باران کمتر از 50 میلیمتر است. این درحالی است میانگین سالانه ریزش باران در کل کشور به 320 میلیمتر در سال است، بیابان ها و مناطق بیابانی روی هم حدود 40 میلیون هکتار از اراضی ایران را دربر می گیرند و 12 میلیون هکتار نیز ماسه ای بوده و یا از شن و ریگ روان پوشیده شده است. بارندگی در ایران یک سوم میانگین بارندگی جهان است درحالی که به دلیل قرارگرفتن بر روی کمربند خشکی جهان تبخیر آب 3 برابر میانگین جهانی است.

ضیاع الدین شعاعی مدیر دفتر ملی مقابله با گرد و غبار در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: بیابان منطقه ای است که در آن میزان بارش پایین است در واقع کمتر از 100 میلیمتر در سال بارندگی دارد و پراکنش این میزان بارش هم مناسب نیست.

وی افزود: به طور کلی بیابان منطقه ای است که در زمینه منابع آبی مشکل دارد و پوشش گیاهی آن به راحتی دچار آسیب می شود؛ با توجه به وقوع خشکسالی ها، بهره برداری های نادرست از منابع آب و ندادن سهم آب مناطق بیابان ها به اراضی لم یزرع و بدون هیچ ارزش افزوده ای تبدیل می شوند.

وی با بیان اینکه بیابان ها به 2 قسمت تقسیم می شوند اظهار کرد: یکی بیابان هایی که به طور طبیعی در کمربند بیابان های جهان قرار گرفته اند که از شمال آفریقا شروع می شود و از ایران هم عبور می کند، یک سری هم بیابان هایی است که به علت مدیریت نادرست شکل می گیرند که امروزه در قالب پدیده بیابان زایی با آن مواجه هستیم.

شعاعی گفت: بیابان به طور طبیعی یک محیط مرده نیست بلکه یک محیط زنده و دارای اکوسیستم فعال است اما وقتی همان میزان حق آبه ناچیز بیابان هم با احداث سدهای مطالعه نشده در بالادست مهار شود یا آبهای بالادستی استحصال شود، بیشتر به سمت توسعه بیابان پیش خواهیم رفت.

وی ادامه داد: به طور طبیعی پدیده ای به نام بیابان زایی وجود ندارد مگر اینکه تحولی در طبیعت ایجاد شود و موجب بروز چنین پدیده ای شود، برخی هم بحث تغییر اقلیم و گرم شدن زمین را مطرح می کنند، اینکه به طور طبیعی در رشد بیابان زایی نقش دارد.

شعاعی تاکید کرد: باید در مدیریت صحیح حوضه های آبخیز تلاش کنیم یعنی اینکه آب درست مصرف و حقابه بیابان ها و تالاب ها رها شده و از همه مهمتر از مراتع برابر ظرفیتشان بهره برداری شود، امروزه چرای بی رویه دام یکی از دلایل اصلی بیابان زایی در کشور است.

به گفته وی سازمان حفاظت محیط زیست بر این بخش نظارت دارد اما متولی اصلی آن سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزداری است.

وی با بیان اینکه توسعه بیابان موجب گسترش پدیده گرد و غبار می شود اظهار کرد: دفتر مقابله با پدیده گرد و غبار در سازمان حفاظت محیط زیست مشغول مطالعه کانون های گرد و غبار و علت یابی آنهاست تا با ارایه برنامه ریزی صحیح از توسعه بیابان و گرد و غبار جلوگیری کند.

شعاعی ادامه داد: ایران یکی از کشورهای پیشرفته در زمینه مطالعه در زمینه پدیده بیایان زایی در منطقه است، حدود 70 سال گذشته دفتر مقابله با بیابان زایی در سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزداری ایجاد شد و تاکنون اقدامات خوبی انجام داده است.

وی افزود: ایران تنها کشور منطقه است که در مدت 40 سال گذشته بیش از 3 میلیون هکتار بیابان زدایی داشته، این طرح در منطقه آران و بیدگل کاشان انجام شده است و اکنون مردم به راحتی در کنار بیابان کشت می کنند.

مدیر دفتر ملی مقابله با گرد و غبار گفت: دفتر ملی مقابله با گرد و غبار و دفتر مقابله با بیابان زایی در سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزداری در حال شناسایی کانون های گرد و غبار در کشور است که در نتیجه این بررسی در قالب سند ملی یا یک طرح ملی تدوین خواهد شد.

وی افزود: منشاء ریزگردها 95 درصد خارجی و 5 درصد داخلی است که همین میزان منشاء داخلی را با جدیت دنبال می کنیم تا در نهایت یک سند ملی یا یک برنامه عمل بیابان زدایی در کشور به دست آید.

شعاعی گفت: اگر تمام اعتبارات این طرح تامین شود در قالب یک برنامه 10 ساله می توان کانون های بحران گرد و غبار را کنترل کرد.

وی با تاکید بر اینکه کنترل باید در قالب یک برنامه جامع دیده شود افزود: مدیریت منابع و کنترل چرای دام در مراتع دو موضوع مهمی است که در روند توسعه بیابان نقش بسزایی دارد که هر دو موضوع در برنامه عمل بیابان زدایی دیده می شود.

همچنین محمد درویش مسوول گروه تحقیقاتی مولفه

تنظیم خبر : امین کائیدی شادگان

نویسنده: