نگاهی به توافق هسته ای به وقت بهارستان

سال 94، با برجام گره خورده است. تمام اخبار کشور با برجام در ارتباط بود و به قول منتقدان حتی آب آشامیدنی ملت نیز در گرو برنامه جامع اقدام مشترک بود. سال 92 که دولت تدبیر و امید در پاستور مستقر شد مهمترین وعده ای که به مردم داد، اتمام مناقشه 12 ساله هسته ای بود و توانست با 22 ماه مذاکرات مداوم کشورهای گروه 1+5 را قانع کند ایران هرگز به دنبال صلاح هسته ای نبوده و در عوض صلح آمیز بودن فعالیت هسته ای ایران را پذیرفتند. با وجود اینکه برجام به مرحله اجرایی  رسیده به واسطه تاخیر در علمیاتی شدن تعهدات طرف مقابل همچن

فروردین اولین گام برداشته شد

تعطیلات نوروز سال 94، حال و هوای تعطیلات چیز دیگری بود مخصوصا روزهای آخر تعطیلات همه مردم منتظر شنیدن خبر تازه از مذاکرات ایران و گروه 1+5 بودند. همه به یاد دارند که آخرین روز مذاکرات به قدری طولانی برگزار شد که بیم و امید با روزهای نوروز گره خورد. این دور از مذاکرات برنامه هسته‌ای ایران و گروه ۵+۱ از ظهر روز شنبه 8 فروردین 94، در هتل کوبورگ در شهر وین اتریش با حضور جان کری، وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران و هیات‌های کارشناسی دو طرف آغاز شد. ضرب الاجل تعیین‌شده زمان این مذاکرات، روز 10 فروردین تعیین شده بود که سه‌بار تمدید شد  که در نهایت 13 فروردین توافق لوزان بین دو طرف صورت گرفت و مقرر کردند  و مقرر کردند کشورها توافق صورت گرفته را بررسی کند تا در سه ماه بعدی در تیر ماه آن را نهایی کنند. این خبر شاید بهترین عیدی دولت یازدهم به مردم بود و طعم خوشی از ایام نوروز به یاد ملت گذاشته شد. البته بسیاری به این وضعیت انتقاد داشتند چرا که قرار بود فروردین توافق نهایی شود اما طرفین به این نتیجه رسیدند که با کلیات برنامه جامع اقدام مشترک موافق هستند اما برای بررسی و تایید جزییات باید زمان بیشتری در نظر بگیرند. سرانجام پس از بیست و دو ماه مذاکره دولت روحانی، محمدجواد ظریف به همراه تیم مذاکره کننده ایرانی بعد از ۱۷ روزه مذاکره فشرده، سه‌شنبه 23 تیرماه در وین پایتخت اتریش موفق به دستیابی به یک توافق جامع و نهایی با گروه 1+5 بر سر آینده برنامه هسته‌ای ایران شدند. فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در یک نشست رسمی در مقابل رسانه‌ها در وین با خواندن بیانیه‌ای به زبان انگلیسی و فارسی اعلام کردند که توافق نهایی در برنامه هسته‌ای ایران به دست آمده است.

مجلس وارد می شود

بعد از آنکه ظریف و موگرینی توافق برجام خبر دادند، نمایندگان مجلس با استناد به اصول 77 و 125 تاکید داشتند از آنجایی که برنامه جامع اقدام مشترک توافقنامه بین المللی است باید از مجلس عبور کند و وکلای مردم به آن رای دهند تا اجرایی شود. در واقع یکی از فراز و نشیب های داخلی برجام بعد از 12 سال مناقشه با غرب، بررسی مذاکرات و نتیجه آن در مجلس بود. در نهایت کمیسیون ویژه ای برای بررسی برجام تشکیل شد و برای عضویت دراین کمیسیون ویژه نمایندگان در صحن علنی به 15 نفر رای دادند و علیرضا زاکانی ریاست کمیسیون را بر عهده گرفت. برای بررسی برجام اعضای کمیسیون تصمیم گرفتن از تیم مذاکره کننده جدید و قدیم دعوت کنند و انتقادات و دفاعیات آنها را استماع کنند. بر این اساس مجلس در یک روز هم میزان جلیلی بود و هم عراقچی. در چند نوبت نیز از محمدجواد ظریف و علی اکبر صالحی دعوت کردند. همچنین برجام را از ابعاد حقوقی و اقتصادی نیز بررسی کردند.

مهمترین مهمانان داخلی و خارجی مجلس برای برجام

 شاید بتوان گفت یکی از مهمترین مهمان داخلی کمیسیون ویژه بررسی برجام علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی بود . در جریان بررسی برجام در مجلس، یوکیا آمانو دبیر کل آژانس بین المللی انرژی هسته ای به تهران سفر کرد و بازدید غیر رسمی از راکتور راک داشت. اعضای کمیسیون ویژه بررسی برجام که متوجه حضور آمانو در ایران شدند طی درخواست رسمی او را به مجلس دعوت کردند تا دغدغه ها و نگرانی های خود را با دبیر کل در میان بگذارند. یوکیا آمانو  درخواست را پذیرفت و به مدت یکساعت با نمایندگان گفت و گو کرد و نقطه نظرات را شنید و قول هایی داد.

قرائت گزارش و تصویب طرحی برای نظارت

در نهایت بعد از بررسی برجام از ابعاد مختلف و حواشی که در کمیسیون ویژه بررسی به وجود آمد، گزارشی به صحن علنی ارسال شد. گزارشی که بسیاری از کارشناسان و برخی اعضای کمیسیون ویژه اعتقاد دارند از پیش نوشته شده بود و بدون برگزاری جلسات کمیسیون همین گزارش ارائه می شد. ابهاماتی که در رابطه با گزارش کمیسیون برجام وجود داشت، منجر به طولانی شدن بازهٔ بررسی برجام در مجلس شد .

درنهایت مجلس تصمیم می گیرد که تنها گزارش کمیسیون ویژه بررسی برجام قرائت شود و در عوض طرحی با عنوان«اقدام متناسب و متقابل دولت در اجرای برجام» ارائه و تصویب شود. تصویب کلیات طرح برجام با مخالفت شدید رئیس کمیسیون ویژه برجام مواجه شد و قرار شد جزئیات این طرح دو روز بعد در مجلس مورد بررسی قرار گیرد. نهایتاً در ۲۱ مهر ۱۳۹۴، جزئیات طرح اقدام متناسب و متقابل دولت در اجرای برجام با ۱۶۱ رأی موافق، ۵۹ رأی مخالف و ۱۳ رأی ممتنع در مجلس شورای اسلامی تصویب شد.

برجام اجرایی شد

پس از چکش کاری انجام شده در مجلس و بازرسی های انجام شده از سوی آژانس بین المللی انرژی هسته ای مبنی بر اینکه ایران تعداد سانتریفیوژ ها را کاهش داده و قلب راکتور اراک را که مواداولیه ساخت بمب هسته ای را تولید می کرد از سیستم خارج شد، روز اعلام اجرای برجام فرا رسید و یوکیا آمانو در گزارشی که ارائه کرد تاکید داشت فعالیت هسته ای ایران صلح آمیز است و بر تعهدات خود پایبند است

در ساعات ابتدایی ۲۶ دی ۱۳۹۴، در آستانه انتشار گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دربارهٔ انجام تعهدات هسته‌ای ایران در توافق جامع اتمی، باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا، جان کری، وزیر خارجه خود را با مجوز لغو تحریم‌های ایران راهی وین کردچند ساعت بعد محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران و سایر اعضاء تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران برای صدور بیانیهٔ مشترک آغاز اجرای برجام راهی وین و مقر سازمان ملل در این شهر شدند.

در ساعت اولیه روز ۲۷ دی ۱۳۹۴ (۱۷ ژانویهٔ ۲۰۱۶)، بیانیهٔ اجرایی شدن برجام و لغو همه تحریمهای اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا و همه قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران، در مقر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین، توسط فدریکا موگرینی، نماینده عالی اتحادیه اروپا در سیاست خارجی و امور امنیتی و محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران قرائت شده و به موجب آن برنامهٔ جامع اقدام مشترک اجرایی شد که به موجب آن بلافاصله کلیهٔ تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران از هشت سال گذشته برچیده شد.

نزدیک به سه ماه از اجرای برجام گذشته است و ایران همواره ثابت کرد در مسائل بین المللی صادقانه رفتار می کند اما این غرب است که همیشه غیر قابل اعتماد بوده چرا که در رفع تحریم های بانکی و راه اندازی سیستم سوئیفت با شیطنت هایی عامل تاخیر در اجرایی شدن آن شدند. با این حال مسئولان کشور در تلاش هستند با پیگیری های مداوم، باایجاد نقص هایی کلیت مفید را رد نکنند و به سمت لغو برجام پیش نروند.

حاشیه های برجام

مذاکرات هسته ای و به نتیجه رسیدن برنامه جامع اقدام مشترک حواشی خوش و نا خوش متعددی داشت، از کمر درد وزیر امورخارجه کشور و حضور او با ویلچر در جلسات تا زیر تیغ رفتن علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی کشور. در جلسات برجام چه در داخل چه خارج از کشور نیز حاشیه هایی شکل گرفت اینکه ظریف در جلسه ای با صدای بلند اعلام می کند هرگز یک ایرانی را تهدید نکنید تا جایی که عباس عراقچی مذاکره کننده ارشد تیم ایران به سمت جان کری خودکار پرت می کند. از  سوی دیگر در مجلس شورای اسلامی هم بارها شاهد بحث و جدل بودیم و در روز تصویب طرح اقدام متقابل در صحت علنی صالحی از اینکه او را به مرگ تهدید می کنند، می گوید. تمام این حواشی برای همیشه در تاریخ ایران ثبت خواهد شد.

دو نامه رهبری درباره برجام

در جریان بررسی برجام، مقام معظم رهبری دو بار در این باره نامه ای خطاب به رئیس جمهور ارائه کردند، اولین نامه رهبر انقلاب بعد از نهایی شدن برجام در مجلس شورای اسلامی بود که در آن شروط 9 گانه ای مد نظر گرفتند و مجدد بر خطوط قرمز تاکید کردند. بر اساس آن نامه کمیته نظارتی در شورای عالی امنیت ملی تشکیل شد و درخصوص بازطراحی اراک نیز نکاتی عنوان شد. نامه دوم مقام معظم رهبری در پاسخ به نامه رئیس جمهور در زمان اجرایی شدن منتشر شد که ایشان در بخشی از این نامه تاکید کردند پذیرش مذاکرات از سوی ایران اساساً با هدف لغو تحریم های ظالمانه‌ی اقتصادی و مالی صورت گرفته است و اجرائی شدن آن در برجام به بعد از اقدامهای ایران موکول گردیده، لازم است تضمین‌های قوی و کافی برای جلوگیری از تخلّف طرفهای مقابل، تدارک شود، که از جمله‌ی آن اعلام کتبی رئیس‌جمهور آمریکا و اتّحادیه‌ی اروپا مبنی بر لغو تحریمها است. در اعلام اتّحادیه‌ی اروپا و رئیس‌جمهور آمریکا، باید تصریح شود که این تحریمها به کلی برداشته شده است. هرگونه اظهاری مبنی بر این‌که ساختار تحریمها باقی خواهد ماند، به‌منزله‌ی نقض برجام است.