درمان روانشناسی چشم چرانی

نگاه‌ به اطرافیان، بخشی طبیعی از تعاملات روزمره ماست. اما گاهی این نگاه‌ها از حد معمول فراتر می‌روند و به عادتی ناپسند و یا حتی یک اختلال جدی تبدیل می‌شوند. چشم‌چرانی  Scopophilia، یا به عبارت دقیق‌تر اختلال تماشاگری جنسی (Voyeuristic Disorder)، وضعیتی است که در آن فرد به طور مکرر و غیرقابل کنترل، از تماشای مخفیانه افراد در حال انجام فعالیت‌های خصوصی، مانند تعویض لباس یا استحمام، تحریک می‌شود. این رفتار می‌تواند منجر به مشکلات متعددی در زندگی فرد، از جمله مشکلات قانونی، آسیب به روابط بین فردی و احساس ندامت عمیق شود. معمولا درمان این مشکل با مداخلات اعصاب روان مانند دارو درمانی، شوک درمانی و یا هیپنوتیزم صورت می‌گیرد. در صورتی که نیاز به مشاوره تخصصی دارید، با یک روانپزشک دکتر هیپنوتیزم در تهران این سایت تماس بگیرید.

تعریف چشم‌چرانی

چه عاملی باعث می‌شود که یک نگاه ساده، تبدیل به یک اختلال روانشناختی شود؟ نگاه‌های گذرا و کنجکاوی‌های بصری جزئی از طبیعت انسان هستند. اما چشم‌چرانی بیمارگونه با کنجکاوی ساده تفاوت‌های اساسی دارد. اختلال تماشاگری جنسی بر اساس این منبع زمانی مطرح می‌شود که این رفتار به صورت افراطی و غیرقابل کنترل درآید، به حریم خصوصی افراد تجاوز کند، باعث ناراحتی و آزار خود فرد یا دیگران شود و در عملکرد روزانه، شغلی یا تحصیلی فرد اختلال ایجاد کند.

نشانه‌های هشدار

تشخیص چشم‌چرانی بیمارگونه نیازمند بررسی دقیق الگوهای رفتاری فرد است. اگر شما یا یکی از عزیزانتان با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنید، توجه به نشانه‌های هشدار دهنده زیر ضروری است:

• صرف زمان زیاد برای تماشای مخفیانه افراد.
• احساس گناه، شرم یا اضطراب پس از تماشای دیگران.
• ناتوانی در کنترل میل به تماشای دیگران، حتی زمانی که فرد می‌داند این کار اشتباه است.
• تاثیر منفی این رفتار بر روابط فرد با دیگران.
• درگیر شدن در فعالیت‌های پرخطر برای ارضای این میل، مانند ورود غیرمجاز به حریم خصوصی دیگران.

تشخیص اختلال تماشاگری جنسی

بر اساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی (DSM-5)، اختلال تماشاگری جنسی زمانی تشخیص داده می‌شود که فرد به طور مکرر، حداقل به مدت شش ماه، از تماشای مخفیانه افراد ناآگاه در حال انجام فعالیت‌های خصوصی تحریک ‌شود و این رفتار باعث ایجاد ناراحتی قابل توجه یا اختلال در عملکرد او گردد. تشخیص دقیق این اختلال تنها توسط یک روانشناس یا روانپزشک مجرب و از طریق مصاحبه بالینی و بررسی سابقه رفتاری فرد امکان‌پذیر است.

ریشه‌های علمی چشم‌چرانی

چه عواملی در بروز اختلال تماشاگری جنسی نقش دارند؟ دلیل علمی چشم‌چرانی مردان و زنان می‌تواند بسیار پیچیده و چندوجهی باشد. در ادامه به بررسی مهم‌ترین این عوامل می‌پردازیم:

مغز و چشم‌چرانی

مطالعات تصویربرداری مغزی نشان داده‌اند که در افراد مبتلا به اختلال تماشاگری جنسی، فعالیت نواحی خاصی از مغز، به ویژه نواحی مرتبط با پاداش و لذت، در هنگام مواجهه با محرک‌های جنسی بصری افزایش می‌یابد. این یافته‌ها نقش سیستم پاداش مغز را در بروز این اختلال پررنگ می‌کنند. گویی مغز این افراد، تماشای مخفیانه دیگران را به عنوان یک رفتار پاداش‌دهنده تعبیر می‌کند.

هورمون‌ها و انتقال‌دهنده‌های عصبی

هورمون‌ها و انتقال‌دهنده‌های عصبی نیز در بروز چشم‌چرانی نقش دارند. برای مثال، افزایش سطح تستوسترون یا دوپامین می‌تواند میل جنسی و تمایلات چشم‌چرانی را تشدید کند. اختلال در عملکرد سروتونین، که نقش مهمی در تنظیم خلق و خو و کنترل تکانه دارد نیز می‌تواند در بروز این اختلال موثر باشد.

عوامل ژنتیکی

براساس تحقیقات سابقه خانوادگی اختلالات اضطرابی، اختلالات وسواسی-اجباری و سایر اختلالات مرتبط با کنترل تکانه، می‌تواند خطر ابتلا به اختلال چشم‌چرانی را افزایش دهد. این موضوع نشان‌دهنده نقش عوامل ژنتیکی در بروز این اختلال است. هرچند، باید به خاطر داشت که ژنتیک تنها عامل تعیین‌کننده نیست و تعامل پیچیده‌ای بین ژنتیک و محیط وجود دارد.

تجربیات اولیه و محیط

تجربیات دوران کودکی، به ویژه مواجهه زودهنگام با محتوای جنسی نامناسب یا تجربه سوءاستفاده جنسی، می‌تواند خطر ابتلا به اختلال چشم‌چرانی را در بزرگسالی افزایش دهد. همچنین، قرار گرفتن در معرض رفتارهای چشم‌چرانی در محیط خانواده یا بین همسالان می‌تواند به عادی‌سازی این رفتار و افزایش احتمال بروز آن در فرد منجر شود.

چشم‌چرانی و وسواس

آیا بین چشم‌چرانی و اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) ارتباطی وجود دارد؟ باید گفت که شباهت‌های قابل توجهی بین این دو اختلال به چشم می‌خورد. هر دو اختلال شامل افکار مزاحم و ناخواسته (وسواس) و رفتارهای اجباری (اجبار) هستند. در چشم‌چرانی، فرد ممکن است افکار وسواسی در مورد تماشای مخفیانه دیگران داشته باشد و برای کاهش اضطراب خود، به صورت اجباری به این رفتار روی آورد. با این حال، باید تاکید کرد که هر فرد مبتلا به چشم‌چرانی لزوما به OCD مبتلا نیست.

درمان چشم‌چرانی

درمان روانشناسی چشم‌چرانی نیازمند خواست و اراده فرد برای تغییر الگوهای فکری و رفتاری خود است. خوشبختانه، روش‌های درمانی موثری برای این اختلال وجود دارد که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم:

روان‌درمانی

روان‌درمانی، به ویژه شناخت‌درمانی رفتاری (CBT)، یکی از موثرترین روش‌های درمان چشم‌چرانی است. در CBT، فرد با کمک یک متخصص مجرب، به شناسایی و تغییر الگوهای فکری و رفتاری منفی خود می‌پردازد.

شناخت‌درمانی رفتاری (CBT)

در درمان چشم‌چرانی با استفاده از CBT، فرد آموزش می‌بیند که چگونه محرک‌های چشم‌چرانی خود را شناسایی کند، با وسوسه تماشای مخفیانه دیگران مقابله کند و راهبردهای موثری برای مدیریت اضطراب و سایر احساسات ناخوشایند خود به کار بندد. به عبارتی، فرد در این فرآیند، کنترل بیشتری بر افکار و رفتار خود پیدا می‌کند و می‌تواند زندگی سالم‌تری را تجربه کند.

مواجهه‌درمانی

مواجهه‌درمانی یکی از تکنیک‌های CBT است که در درمان چشم‌چرانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش، فرد به تدریج و تحت نظارت درمانگر، با موقعیت‌ها یا محرک‌هایی که باعث ایجاد وسوسه چشم‌چرانی می‌شوند، مواجه می‌شود تا حساسیت او نسبت به این محرک‌ها کاهش یابد و بتواند در آینده، در مواجهه با این موقعیت‌ها، رفتار خود را کنترل کند.

دارودرمانی

در برخی موارد، برای درمان چشم‌چرانی، علاوه بر روان‌درمانی، دارودرمانی نیز تجویز می‌شود. داروهای ضدافسردگی مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) مانند فلوکستین و سرترالین می‌توانند در کاهش وسوسه چشم‌چرانی و بهبود خلق و خو موثر باشند. البته، تجویز دارو باید حتماً تحت نظر روانپزشک انجام شود.

هیپنوتیزم

هیپنوتیزم به عنوان یک روش درمانی برای برخی اختلالات روانشناختی مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این حال، شواهد علمی محدودی در مورد اثربخشی آن در درمان چشم‌چرانی وجود دارد. هیپنوتیزم ممکن است به عنوان یک روش کمکی در کنار سایر روش‌های درمانی، به ویژه برای افرادی که به خوبی به سایر درمان‌ها پاسخ نمی‌دهند، مورد استفاده قرار گیرد اما جایگزین درمان اصلی، یعنی روان‌درمانی، نیست.

راهکارهای خودیاری

علاوه بر درمان‌های تخصصی، افراد مبتلا به چشم‌چرانی می‌توانند از تکنیک‌های خودیاری برای مدیریت این اختلال استفاده کنند. این تکنیک‌ها می‌توانند مکمل خوبی برای درمان‌های تخصصی باشند:

• ذهن‌آگاهی: تمرین‌های ذهن‌آگاهی به افزایش آگاهی نسبت به افکار، احساسات و تکانه‌ها کمک می‌کنند و فرد را در کنترل رفتارش توانمندتر می‌سازند. با تمرین ذهن‌آگاهی می‌توان یاد گرفت که چگونه با افکار مزاحم مربوط به چشم‌چرانی مواجه شد بدون آنکه اسیر آنها شد.
• شناسایی محرک‌ها: شناسایی موقعیت‌ها، افراد یا افکاری که باعث ایجاد وسوسه چشم‌چرانی می‌شوند، اولین قدم برای دوری از آن‌هاست. شاید لازم باشد تا فهرستی از این محرک‌ها تهیه شود و راهکارهایی برای اجتناب از آنها طراحی شود.
• ایجاد سرگرمی‌های سالم: مشغول شدن به فعالیت‌های سالم و معنادار مانند ورزش، مطالعه و یادگیری مهارت‌های جدید می‌تواند ذهن را از افکار مزاحم دور نگه دارد و به فرد در ایجاد یک سبک زندگی سالم کمک کند.
• حمایت اجتماعی: صحبت کردن با افراد مورد اعتماد و دریافت حمایت عاطفی از آن‌ها می‌تواند در مقابله با احساسات منفی و افزایش انگیزه برای درمان موثر باشد. حمایت اجتماعی می‌تواند شامل دوستان، خانواده یا گروه‌های حمایتی باشد.

چشم انداز درمان

شاید عبارت “درمان قطعی چشم‌چرانی” جذاب به نظر برسد، اما باید واقع‌بین بود. درمان این اختلال نیازمند تلاش مستمر و تعهد به فرآیند درمان است. با این حال، با استفاده از روش‌های درمانی مناسب و پشتیبانی کافی، اکثر افراد مبتلا به چشم‌چرانی می‌توانند به بهبودی قابل توجهی دست یابند. چشم‌انداز بلندمدت برای افراد مبتلا به چشم‌چرانی که به دنبال درمان هستند، مثبت است. با ادامه درمان و به کارگیری تکنیک‌های آموخته شده، افراد می‌توانند بر وسوسه‌های خود غلبه کنند، روابط سالم‌تری با دیگران برقرار کنند و از زندگی خود لذت بیشتری ببرند. مهم‌ترین نکته این است که فرد بپذیرد که نیاز به کمک دارد و برای درمان خود اقدام کند.

واژه شناسی: فضولیسم در برابر Scopophilia

اصطلاح “

نویسنده: