جمعه ۱۰ فروردین ۱۴۰۳

چالش های اصلی آب در کهگیلویه و بویراحمد/برداشت بی رویه آب،دشت های ایران را گودال می کند+تصاویر

تعداد چاه های آب در کشور ۱۶ برابر شده است و این را می شود از روی نرخ بالای فرونشست در دشت های کشور دید، رخدادی که در کنار کنترل بی رویه آب های سطحی، رمقی برای دشت های کشور باقی نگذاشته و روند بیابانی شدن کشور را شدت بخشیده است. به گزارش شبکه اطلاع

اختصاصی کرونا

کد خبر : 41450
تاریخ انتشار : سه شنبه ۱۰ بهمن ۱۳۹۶ - ۲۱:۲۳

کرونا :

چالش های اصلی آب در کهگیلویه و بویراحمد/برداشت بی رویه آب،دشت های ایران را گودال می کند+تصاویر
تعداد چاه های آب در کشور ۱۶ برابر شده است و این را می شود از روی نرخ بالای فرونشست در دشت های کشور دید، رخدادی که در کنار کنترل بی رویه آب های سطحی، رمقی برای دشت های کشور باقی نگذاشته و روند بیابانی شدن کشور را شدت بخشیده است.

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از آفتاب جنوب،سیدابوالحسن حسینی نیک-منابع تجدید شونده در ایران حدود ۲۵ درصد متوسط جهانی است و از ۴۱۱ میلیارد متر مکعب آب موجود درکشور، ۱۳۰ میلیارد متر مکعب آن تجدید شونده است. بدین ترتیب استان کهگیلویه و بویراحمد ۷/۷ درصد آب‌های تجدیدشونده کشور را به خود اختصاص داده است.

سرانه آب کشور از ۱۴ هزار متر مکعب در ابتدای قرن حاضر به حدود ۱۸۰۰ متر مکعب در شرایط کنونی رسیده است. با ادامه این وضعیت، پیش بینی می­شود در آینده­ای نه چندان دور به ۱۳۶۰ متر مکعب برای هر نفر برسد که به معنای قرار گرفتن کشور در مرحله تنش آبی خواهد بود. (۱)

آمارها نشان می­دهد میزان متوسط بارش­ها در کشور و منطقه، در حد ۲۰ درصد کاهش یافته است. در حالی که ما مجاز به کنترل و برنامه­ریزی برای حداکثر تا ۶۰ درصد حداقل آبهای موجود هستیم، دست به کنترل و برنامه ریزی برای بیشتر از ۸۰ درصد آن زده­ایم.(۲)

چالش های اصلی آب در کهگیلویه و بویراحمد/برداشت بی رویه آب،دشت های ایران را گودال می کند+تصاویر 13

سرانه مصرف آب مستقیم و غیر مستقیم که به آن ” آبرانه” گفته می شود، در ایران به ازای هر نفر ۴۴۵۰ لیتر است در حالی که سرانه جهانی به طور متوسط ۳۴۰۰ لیتر است و به عبارتی، ما حدود ۱۰۵۰ لیتر نسبت به متوسط سرانه آبرانه جهانی افزایش مصرف داریم که باید هم در ارتباط با مصارف خانگی و صنعتی و هم مصارف کشاورزی، الگوی مصرف را اصلاح کنیم. زیرا، عمده سهم مصارف آب سطحی و زیرزمینی در کشور را بخش کشاورزی با حدود ۸۳ درصد، بخش شرب و بهداشت با حدود ۸ درصد و صنعت با ۳ درصد به­ خود اختصاص داده است.(۳) زیرا مصرف ایرانیان در بخش شرب خانگی، دو برابر متوسط جهانی است و در استان کهگیلویه و بویراحمد به ازاء هر نفر در شبانه­روز ۳۰ درصد بیش از میانگین کشوری است.(۴)

چالش های اصلی آب در کهگیلویه و بویراحمد/برداشت بی رویه آب،دشت های ایران را گودال می کند+تصاویر 14

به هر حال علی رغم وجود برخی نقاط قوت و فرصت ها در بخش آب از جمله زیرساختها و تأسیسات گسترده موجود اما نقاط ضعف و چالشهای متعددی در این بخش وجود دارد. عمده نقاط ضعف و چالش­های مذکور به­دلیل قوانین و مقررات ناکارآمد، سوء مدیریتهای انباشته، عدم وجود برنامه­های درازمدت و برخی محدودیت های جغرافیایی و طبیعی است که به اختصار در جداول ذیل به آن اشاره شده است.

چالش های اصلی آب در کهگیلویه و بویراحمد/برداشت بی رویه آب،دشت های ایران را گودال می کند+تصاویر 15

 

به هر حال، انفجار جمعیت طی سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۷۵ (افزایش از ۳۵ به ۷۰ میلیون نفر) و رسیدن آن به مرز ۸۵ میلیون نفر در سال ۱۳۹۵ موجب فشار بیش از اندازه بر طبیعت ایران شده است. این در حالی است که ظرفیت آبی کشور با نگاه خیلی خوش­بینانه­ای تا ۴۰ میلیون نفر است. سیاست نادرست تامین مسکن شهری در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی موجب گسترش افقی کلانشهرها، افزایش بیش از اندازه قیمت زمین در شهرها و همچنین کاهش طول عمر مسکن که در نتیجه آن، موجب افزایش بی‌رویه استفاده از آب و اسیر منابع طبیعی و اتلاف آن شده است. نمونه بارز آن شهر یاسوج است.(۵)

علاوه براین، سیاست‌های نادرست مرتبط با سد‌سازی‌ها (عمر مفید هر سد در دنیا ۵۰ سال ولی در کشور ما به دلیل عدم لایروبی به موقع ۱۰ تا ۲۰ سال کمتر است)، انتقال آب از حوضچه‌های آبی به مناطق دیگر، تصمیمات غیرکارشناسی و کوته‌نگر‌ی چون صدور موجی مجوز حفر چاه عمیق موجب کاهش آب در پایین‌دست این حوضچه‌ها و آب‌های زیر زمینی شده است. شکل ذیل این مقوله را به تصویر می­کشد.

چالش های اصلی آب در کهگیلویه و بویراحمد/برداشت بی رویه آب،دشت های ایران را گودال می کند+تصاویر 16

علیرغم افزایش تعداد چاهها از سال ۱۳۸۸ به بعد روند افزایش تخلیه چاهها تبعیت از افزایش تعداد چاهها نداشته و قدرت آبدهی چاهها به دلیل افت زیاد سطح آب و کاهش ظرفیت آبخوان، کاهش نشان داده است. به گونه­ای که امروز کار به جایی رسیده که نه فقط جلوی چاه­های غیر مجاز؛ بلکه چاه­های مجاز را هم باید گرفت و چنین تصمیماتی فقط مختص نظام تصمیم‌گیری و اجرایی کشور ما می­باشد.(۶)

چالش های اصلی آب در کهگیلویه و بویراحمد/برداشت بی رویه آب،دشت های ایران را گودال می کند+تصاویر 17

لازم به ذکر است که متوسط ۱۲ ساله اخیر حجم جریان سطحی نسبت به دوره درازمدت، حدود ۳۲ درصد کاهش داشته است. برخلاف درصد کم کاهش ریزشهای جوی در کشور، درصد کاهش حجم جریان سطحی زیاد است. علل اصلی این امر را می­توان به­ صورت زیر برشمرد:

شورای نگهبان کار را برای من آسان کرد و تکلیف از دوشم برداشته شد
دنبال کنید

ـ عدم تغذیه رودخانه از منابع آب زیرزمینی به­دلیل افت سطح آب آبخوانهای زیرزمینی،

ـ توسعه کشاورزی و افزایش سطح زیر کشت و برداشت بیشتر آب از رودخانه­ها و جریانهای سطحی،

ـ تغییر الگوی بارشهای مولد رواناب.(۷)

چالش های اصلی آب در کهگیلویه و بویراحمد/برداشت بی رویه آب،دشت های ایران را گودال می کند+تصاویر 18

از این رو مطابق آمار، تعداد چاهای حفر شده در کشور حدود ۷۷۰ هزار حلقه چاه است. یعنی یک چاه به ازای ۱۰۴ شهروند ایرانی یا یک چاه آب در ۱/۲ کیلومتر مربع می­باشد. از این تعداد، بیشتر از ۲۴۰ هزار تای آنها غیر مجازند و تازه از چاه­های مجاز هم تعداد زیادی در چند سال اخیر مجوز گرفتند. همین آمار نشان می­دهد که در ۴۰ سال منتهی به سال ۱۳۹۰، تعداد چاه­های آب در کشور ۱۶ برابر شده است. این را می­شود از روی نرخ بالای فرونشست در دشت­های کشور دید. رخدادی که در کنار کنترل بی­رویه آب­های سطحی، رمقی برای دشت­های کشور باقی نگذاشته و روند بیابانی شدن کشور را شدت بخشیده است.(۸)

چالش های اصلی آب در کهگیلویه و بویراحمد/برداشت بی رویه آب،دشت های ایران را گودال می کند+تصاویر 19

بدین ترتیب افزایش کسری تجمعی در مخازن و آبخوانهای زیرزمینی طی سالهـای ۱۳۴۷، ۱۳۶۱، ۱۳۸۴، ۱۳۸۹ و ۱۳۹۲ به­ ترتیب ۱/.، ۲/۲، ۲/۶۵، ۹۷ و ۱۰۹ میلیارد متر مکعـب اسـت کـه بحرانـی جـدی و فشاری بیش از آستانه تحمل آبخوانها به آنها وارد کرده است. تعداد دشتهای ممنوعه کشور از حدود ۱۵دشت در سال ۱۳۴۷ به ۳۱۳ دشت در سال ۱۳۹۳ افزایش یافته و به­ دلیل روند صعودی مصارف و بهره برداری­های ناپایدار از منابع آب زیرزمینی، تعداد دشتهای ممنوعه در حال افزایش است.

شکل ذیل این مقوله را به تصویر می­کشد.(۹)

چالش های اصلی آب در کهگیلویه و بویراحمد/برداشت بی رویه آب،دشت های ایران را گودال می کند+تصاویر 20

به عنوان مثال؛ کاهش ۲۰ متری سفره­های زیرزمینی آب در دشت­های امام زاده جعفر، چرام، دهدشت، بهمئی، دشت روم، لیشتر و خیرآباد استان امروز خود گواه چنین موضوع مهمی است. در کنار دشت باشت آبهای جاری و بلا استفاده ” بریم” طی سالهای متوالی می­گذرد اما متاسفانه به جای اینکه از آب این رودخانه برای مصارف بخش کشاورزی و شهری استفاده کنند، بیشتر از سفره­های زیر زمینی آب این منطقه برداشت می­شود به گونه­ای که چنین روندی اگر تا چند سال دیگر ادامه پیدا کند قطعا کلیه آنها خشک و جزء دشت­های ممنوعه خواهند شد.نمودار ذیل رابطه میان رد پای بوم شناختی و ظرفیت برد کره زمین را نشان می­دهد.(۱۰)

چالش های اصلی آب در کهگیلویه و بویراحمد/برداشت بی رویه آب،دشت های ایران را گودال می کند+تصاویر 21

منبع: یورگن راندرز و دیگران، محدودیت‌های رشد (به هنگام شده پس از ۳۰ سال)،ترجمه علی حبیبی وهمکاران.

همان طور که در منحنی بالا مشاهده می­کنید، از سال ۱۹۸۰ به این سو، فشار بر کره‌زمین برای تامین نیازها و جذب پسماندها بیشتر از آن چیزی شده است که در ظرفیت سیاره وجود دارد به گونه­ای که ۲۰ درصد بیشتر از این ظرفیت بهره‌برداری می‌شود که پیامدهای آن موقعیتی است که می‌بینیم و لمس می‌کنیم.

ملاحظات آینده­ شناختی بخش آب

آینده­ پژوهی در آب با توجه به بحران جهانی آب، در طول سال­های اخیر سبب ابداع روشهای نوین برای صرفه­ جویی در کشورهای بحران زده شده است. موارد متعددی در زمینه برنامه ریزی و مقابله با این بحران نیاز به توجه ویژه دارد از جمله جلوگیری از صادرات محصولاتی که منجر به خروج آب کشور می­شوند، یکی از راهکارهایی است که بسیاری از کشورها برای جلوگیری از بحران آب در دستور کار خود قرار داده­اند و ایران نیز به­ عنوان کشوری که در حال گذران دوره خشکسالی است؛ باید اجرای این روش را به­ عنوان یکی از راههای مهم در برنامه­های خود قرار دهد. در ذیل مروری بر برخی شرایط منابع آب دنیا که ضرورت تحول در این بخش را قطعی می­نماید ارائه می­شود.

۱٫ وضعیت کیفی آب

با توجه به پیش­بینی­های صورت گرفته، جمعیت جهان در سال ۲۰۵۰ به بیش از ۳/۹ میلیارد می­رسد. این افزایش جمعیت موجب کاهش مقدار آب در دسترس برای هر نفر (سرانه منابع آب) می­شود. همچنین با ادامه روند کنونی کیفیت آب در حال بدتر شدن است. با توجه به مطالعات انجام شده میزان اکسیژن­خواهی بیوشیمیایی در آبها ۳ تا ۳۲ درصد افزایش داشته و همچنین فسفر ۱۵ تا ۴۲ درصد و نیترات موجود در آب ۳۵ تا ۶۲ درصد افزایش می­یابد. با ادامه این روند به­ منظور حفظ کیفیت آب شرب، صنعت و کشاورزی جهان نیازمند روی آوردن به روشهای تصفیه آب فوق پیشرفته در مقیاس­های بالا خواهد بود. همچنین با افزایش لحظه­ای جمعیت و روند کاهش آب موجود جهان نیازمند چاره­اندیشی برای مصرف بهینه آب است.(۱۱)

عطر ۹ شهید گمنام در اردبیل پیچید+فیلم
دنبال کنید

۲٫ وضعیت کمی آب

با توجه به وضعیت موجود و با ادامه روند افزایش تقاضای آب ، ۹/۳ میلیارد نفر یعنی بیش از ۳۸ درصد جمعیت جهان در سال ۲۰۵۰ در تنش شدید آبی خواهند بود. همچنین با توجه به تحقیقات مؤسسه تحقیقات سیاست­های بین­المللی غذا حدود ۵۰ درصد از تولیدات مواد غذایی جهان در معرض خطر تنش کمی آب قرار می­گیرند. این مطالعه همچنین نشان می­دهد حدود ۴۵ درصد از تولید ناخالص جهانی که معادل ۶۳ تریلیون دلار (۵/۱ برابر تولید ناخالص حال حاضر کل جهان) در معرض تنش شدید کمی آب قرار خواهد گرفت. همچنین براساس مطالعات انجام شده وضعیت ایران نیز در تصویر ۲۰۵۰ از نظر کمیت و کیفیت منابع آب در شرایط بحرانی و تنش آبی قرار خواهد داشت.(۱۲)

چالش های اصلی آب در کهگیلویه و بویراحمد/برداشت بی رویه آب،دشت های ایران را گودال می کند+تصاویر 22

نتیجه گیری و پیشنهادات

بررسی وضعیت موجود بخش آب بیانگر آن است که منابع آب تجدیدشونده کشور نسبت به متوسط بلندمدت کاهش معناداری یافته است. علاوه بر آن آمار و ارقام نشان می­دهد که بیشتر از ۷۲ درصد منابع آب تجدیدشونده کشور استحصال و مصرف می­شود. این موارد در کنار پیش­بینی تداوم خشکسالی در کشور و تغییر اقلیم حاکی از وقوع بحران آب است. مصادیق این بحران مانند از بین رفتن زیست­بوم­های آبی کشور، تخریب منابع آب زیرزمینی و بروز مناقشات محلی در مورد آب قابل ذکر است.

این امر بیانگر عدم موفقیت عملکرد بخش اجرایی کشور در برنامه­های توسعه پیشین در بخش آب است که یک علت مهم برای آن را می­توان در تدوین نامناسب، غیرواقع­بینانه و نامنطبق بر شرایط بخش آب، این برنامه­های توسعه دانست. از مهمترین عوامل در عملکرد ناموفق برنامه­های توسعه پیشین می­توان به غالب بودن تفکر سازه­ای بر مدیریت بخش و اجرای برنامه­ها، ضعف شدید در ارتقای مبانی نرم­افزاری مدیریت بخش، عدم وجود برنامه بلندمدت مدون و ارتباط آن با برنامه­های توسعه پنج­ساله، ناهماهنگی بین دستگاههای متولی، عدم وجود هرگونه مکانیسم نظارت بر اجرای احکام برنامه­ها، سطوح نامناسب مدیریت آب در کشور، نبود سند جامع آب مورد قبول همه بخشها، عدم انعطاف­پذیری و تطبیق برنامه­ها با شرایط خشکسالی و تغییر اقلیم و شرایط نامناسب تخصیص اعتبارات، اشاره نمود.

پر واضح است که با تداوم سیاستهای بخش آب به­صورت فعلی، چالش­های بیشتر و ابعاد تازهای از بحران آب در آینده آشکار خواهد شد، ازجمله می­توان به کاهش بیشتر منابع آب موجود، تهدید امنیت آبی و غذایی کشور، از بین رفتن زیست­بوم­های آبی و تحت­الشعاع قرار گرفتن امنیت ملی کشور اشاره کرد که در نمودار ذیل کاملا هم مشخص شده است.

چالش های اصلی آب در کهگیلویه و بویراحمد/برداشت بی رویه آب،دشت های ایران را گودال می کند+تصاویر 23

بر این اساس، لزوم تغییر جهت­گیریها طبق برنامه ششم توسعه در بخش آب نسبت به برنامه­های توسعه پیشین کاملاً ضروری و غیرقابل اجتناب است. بررسی­ها نشان می­دهد که مؤلفه­ های مرتبط با هنجارهای اجتماعی، نیت و توانایی بهر­برداران در شکل­گیری بهره­برداری ناپایدار از منابع آب زیرزمینی مؤثر بوده­اند. اما این امر در تدوین برنامه­های پیشین مورد کم­توجهی واقع شده است. از این رو، اهداف اصلی که باید در اجرای راهبردهای برنامه ششم در بخش آب استان مورد توجه قرار گیرند عبارتند از:

– ایجاد تعادل بین منابع و مصارف،

– تأمین پایدار آب مورد نیاز بخش­های مصرف­کننده مختلف با توجه به اصول توسعه پایدار،

– حفاظت و صیانت از منابع آب،

– ارتقای مشارکت بهره­برداران در مدیریت منابع آب،

– احیا و تعادل­بخشی،

– اصلاح ساختار اقتصاد و مدیریت آب و ارتقای بهره­وری،

– توجه به فناوریهای نوین در بخش آب،

– توجه به موضوع آب مجازی،

طبق اسناد بالادستی به خصوص احکام برنامه ششم توسعه، محورهای اصلی در بخش آب استان را براساس محورهای حکمرانی مؤثر، توسعه پایدار، مشارکت ذینفعان و ذیمدخلان، اقتصاد آب، حقابه آب، مدیریت تأمین و عرضه، آبهای غیرمتعارف – بازیافت، پژوهش، فناوری و آموزش می­توان تعیین نمود.

 

(۱) . روزنامه جمهوری اسلامی ایران.

(۲) . سرزمین من، ماهنامه ایران شناسی و ایرانگردی، شماره ۹۴، ص ۶۹٫

(۳). روزنامه جمهوری اسلامی ایران.

(۴). لدنی، سید علی، مدیرکل آب و فاضلاب استان کهگیلویه و بویراحمد.

(۵) . دینی ترکمانی، علی، مقاله ناتوانی نظام حکمرانی در بحران محیط زیست، ۱۱/۴/۹۶، ص ۵٫

(۶) . مهدی مظاهری و عبدالمنافی، جایگاه آب در برنامه ششم توسعه، معاونت پژوهش­های زیر بنایی و امور تولیدی، ۱۳۹۴٫

(۷) . همان، ص ۴٫

(۸). سرزمین من، ماهنامه ایرانشناسی، ش۹۴، ص ۶۸٫

(۹) . جایگاه آب در برنامه ششم توسعه.

(۱۰). جهاد کشاورزی استان کهگیلویه و بویراحمد.

(۱۱). جایگاه آب در برنامه ششم توسعه.

(۱۲). مؤسسه تحقیقات سیاست­های بین­المللی غذا.

انتهای پیام

منبع : دانا

نویسنده:

برچسب ها :

ناموجود

همسو با خبر روز

ارسال نظر شما
مجموع نظرات : 0 در انتظار بررسی : 0 انتشار یافته : ۰
  • نظرات ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
  • نظراتی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
  • نظراتی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نخواهد شد.

logo-samandehi