جامعه امروز ایران نیازمند آموزش سواد رسانه ای است

جامعه امروز ایران نیازمند آموزش سواد رسانه ای است 🖥

طی هفته های گذشته حوادث مختلفی در کشور و جهان به وقوع پیوست و فضای رسانه ای و مجازی و افکار عمومی را به شدت تحت تاثیر خود قرار داد .

حمله ناجوانمردانه و بزدلانه نیروهای امریکایی به فرمانده سپاه قدس ایران ، که در آن حادثه تروریستی سپهبد حاج قاسم سلیمانی و فرمانده نیروی حشد الشعبی عراق ابو مهدی المهندس و جمعی از یارانشان به شهادت رسیدند.

خروش مردم ایران در حمایت از نیرو های مسلح کشور و در راس آنها سپاه قدس و درخواست انتقام از آمریکاییان.

تشییع باشکوه شهدای حمله تروریستی امریکا در کشور عراق و استان های مختلف ایران و نهایتا خاکسپاری شهید قاسم سلیمانی توسط جمعیت میلیونی که از سراسر کشور به کرمان رفته بودند .

فوت ۵۹ نفر از هم وطنان در مراسم خاکسپاری به دلیل ازدحام جمعیت.

حمله موشکی هوا فضای سپاه پاسداران به بزرگترین پایگاه نظامی امریکا در عراق.

سقوط هواپیمای بوئینگ ۷۳۷ اوکراین در شهریار ایران با ۱۷۶ مسافر بر اثر اشتباه پدافند هوایی نیروهای مسلح کشور .

سخنرانی مقام معظم رهبری به مناسبت قیام ۱۹دی مردم قم / سخنرانی رئیس جمهور امریکا با موضوع اتفاقات به وجود آمده در منطقه خاورمیانه  / تصویب خروج نیروهای امریکایی مستقر در عراق در پارلمان کشور عراق / سقوط اتوبوس به دره با ۲۵کشته در ایران و سخنرانی مقام معظم رهبری در نماز جمعه تهران

تمامی این حوادث طی مدت کوتاهی اتفاق افتاد و رسانه های مختلف دنیا تیتر اول خود را به یکی از این موضوعات اختصاص دادند اما با توجه به ( برخورد ،اختلاف ،درگیری) و در برگیری که دو تا از ویژگی های خبر هستند مهمترین موضوع رسانه های دنیا شهادت سپهبد حاج قاسم سلیمانی و حمله موشکی ایران به پایگاه عین السد امریکا در کشور عراق بود.

ویژگی های خبر ، (دربرگیری ،شهرت، برخورد اختلاف و درگیری، تازگی، استثنا و شگفتی،بزرگی و فراوانی تعداد و مقدار ،مجاورت ) است.

شهادت سپهبد سلیمانی و حمله موشکی ایران بیشترین دربرگیری را دارند و چون رسانه ها دنبال مخاطب هستند منطقی است که این خبرها را انتخاب کنند هر چند اگر رسانه بخواهد اخلاق حرفه ای را رعایت کند باید دیگر موضوعات را هم پیگیری و به اطلاع مخاطب برساند و پوشش دهد.
اما نکته مهم که مورد بحث ما است سقوط هواپیمای اوکراینی است .

رسانه های برون مرزی بزرگ دنیا و در کنار آنها رسانه های معاند نظام در سه روز اول همگام با دیگر رسانه ها کم و بیش خبر شهادت حاج قاسم سلیمانی و حمله موشکی ایران به پایگاه امریکا را پوشش می دادند .به دلیل اینکه امریکا اجازه ورود خبرنگاران به پایگاه عین اسد را نمی داد هیچ کدام از خبرگزاری های دنیا حتی خبرگزاری های بزرگ و معروف مثل رویترز ،اسوشیتد پرس ،شین هوای چین ،ایتارتاس روسیه ،بی بی سی، خبرگزاری فرانسه و غیره نتوانستند جزئیات و خسارات جانی و مالی این حمله موشکی را شرح دهند و اکثرا به نظرات کارشناسان و پیش بینی انها اکتفا می کردند تا اینکه خبری تازه در صدر اخبار این رسانه ها و رسانه های داخلی قرار گرفت ،بیانیه نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران مبنی بر اشتباه پدافند هوایی ایران در سقوط هواپیمای اوکراینی به وسیله یک موشک کوچک که به صورت مجاورتی عمل می کند .آنچه می خواهیم در ادامه این مبحث برای شما شرح دهیم و مهم است نه تحلیل اخبار خبرگزاری ها بلکه نکات ذیل است .

یک : نحوه مواجهه مسولین کشور با این حادثه
دو : نحوه مواجهه رسانه های داخلی با این حادثه
سه: نحوه مواجهه رسانه های منتقد حکومت با این حادثه
چهار:  نحوه مواجهه جامعه با این حادثه

اعلام با تاخیر اشتباه پدافند کشور موجی از سردرگمی را در رسانه های داخلی ،فضای مجازی و افکار عمومی جامعه به وجود آورد .

آنچه مورد نقد این موضوع یعنی مورد اول است این است که هر چند تاخیر در اعلام خبر اشتباه پدافند به دلیل بررسی ابعاد ماجرا و کار دقیق علمی پذیرفتنی است اما به همان اندازه هم سکوت مطلق در ارتباط با ان پذیرفتنی نیست ،

به نظر نگارنده اگر مسولین به رسانه ها می گفتند حادثه در دست بررسی است تا دلایل ان مشخص شود افکار عمومی را برای پذیرش هر دلیل و اشتباهی آماده می کردند .اگر مسئولین چنین عمل می کردند جامعه این برداشت را نمی کردند که می خواسته اند این اشتباه را کتمان کنند هر چند که واقعا اینطور نبوده و حتما همانطور که همه شنیدیم این تاخیر دلایل خاص خود را داشته است . رسانه های داخلی و فعالان فضای مجازی باید منتظر اظهار نظر نیروهای مسلح که طبق قانون اولین سازمان در پاسخ گویی این حادثه بود می ماندند ولی بعضی از آنها و بخصوص فعالان شبکه های اجتماعی شروع به تحلیل و بررسی عوامل حادثه از نگاه خود کردند .

اما در ارتباط با رسانه ها و فضای مجازی داخل کشور که مورد دوم است باید حادثه را قبل از اعلام بیانیه نیروهای مسلح و بعد از اعلام ان بررسی کرد تا بتوان به نتیجه گیری بهتری رسید .

قبل از اعلام بیانیه نیروهای مسلح رسانه ها بیشتر نظرات کارشناسان حوزه هواپیمایی کشور و بعضا خلبان های هواپیماهای مسافربری را با مصاحبه کردن و غیره بدست اورده و به مخاطبان خود ارایه می دادند .بعضی از رسانه ها ی انقلابی و گاها صدا و سیما اشتباهاتی را مرتکب شدند که هرچند از سر دلسوزی بود و یافتن حقیقت اما به اعتماد عمومی جامعه آسیب زدند ،بخصوص اینکه در دفاع مطلق از سقوط هواپیما به دلیل نقص فنی برآمدند و جای خالی برای احتمال و خطا نگذاشتند .

مصاحبه های عوامل سازمان هواپیمایی از این نوع بود .فضای مجازی اما خیلی پرداختی به ان نداشت جز چند عکس از بقایای هواپیما ،تصاویر فوت شدگان حادثه و عرض تسلیت .اما بعد از بیانیه نیروهای مسلح فضا متفاوت است .

رسانه های خبری توضیحات سردار حاجی زاده فرمانده نیروی هوا فضای سپاه پاسداران در شبکه خبر صدا و سیما را پوشش دادند ولی فضای مجازی بخصوص شبکه اجتماعی اینستاگرام به یکباره به سمت جبهه گیری های مختلف افراد مشهور و عادی رفت ،از اظهار نظر های علمی تا بی اساس و اتهام و شایعات فراوان گرفته تا یک تیم هماهنگ شده برای حمله به سپاه پاسداران و رهبری را در این فضا مشاهده کردیم .فضایی که تا سه روز قبل از ان خیلی پرداختی به سقوط هواپیما نداشت خیلی سریع پر شد از انواع محتوای رسانه ای از انواع اظهار نظرها های سلبریتی ها تا بازار گرم شایعات و دفاع بعضا متعصبانه فعالان فضای مجازی .

مورد سوم ⬅

رسانه های برون مرزی و معاند نیز هر کدام از زاویه نگاه خود به موضوع اشتباه پدافند هوایی نیرو های مسلح پرداختند .

آنچه در این بخش یعنی رسانه های برون مرزی مهم است رسانه های معاند نظام است. رسانه هایی که تا قبل از بیانیه نیروهای مسلح سعی می کردند شهادت حاج قاسم سلیمانی و حمله موشکی سپاه پاسداران را در دید افکار عمومی جامعه کم رنگ کنند حالا که این عامل کم رنگ کننده به وجود آمده بود با تمام قوا وارد میدان شدند .

بی بی سی ،من وتو ،صدای امریکا ،ایران اینترنشنال عربستان و غیره اشک های تمساح خود را سرازیر کردند برای به خروش در آوردن احساسات مردم و با پخش مصاحبه چند نفر از فعالان سیاسی و اظهار نظر چند هنرپیشه ،کارگردان سینما و ورزشکار که در تویتر و اینسناگرام انجام شده بود یک خط هماهنگ را برای از بین بردن غرور ملی ناشی از حمله موشکی برنامه ریزی کردند .اتفاقات چند تا از دانشگاه های تهران و میدان آزادی و چند شهرستان دیگر در راستای این برنامه ریزی شکل گرفت .

شبکه عربستانی ایران اینترنشنال ساعت ها پخش برنامه خود را به این حادثه و اعتراضات خیابانی اختصاص داد و با بزرگنمایی اعتراضات سعی در فریب افکار عمومی داشت .بی بی سی فارسی تمام محتوای صفحه اینستاگرام خود را به اعتراضات دانشجویان و دیگر معترضین اختصاص داد .

آنچه تا اینجا شرح داده شد مرور اتفاقاتی بود که همه مخاطبان رسانه ها با آنها مواجهه شدند و اطلاع دارند .ولی مهمترین بخش مبحث ما که می خواهیم به ان بپردازیم نحوه مواجهه مخاطبان با این چند اتفاق بخصوص حادثه سقوط هواپیما است .

یعنی همان مورد چهارم
مخاطب در چنین فضایی با حجم زیادی از اطلاعات مثل اخبار درست و نادرست ،انواع شایعات ،اظهار نظرهای کارشناسان مختلف ،عکس و فیلم و غیره روبرو می شود .البته این نکته را یادآور شویم که بازار شایعات عکس و فیلم از هواپیما نسبت به سقوط هواپیمای تهران یاسوج کمتر بود و دلیل ان یکی در دسترس بودن محل سقوط بود بر خلاف ان حادثه که هواپیما در کوهستان سقوط کرده بود و دیگری پوشش سریع بقایای هواپیما توسط رسانه ملی و عامل مهمتر این بود که هواپیما کاملا از بین رفته بود .

سوال این است مخاطب رسانه ها در چنین فضایی باید چگونه برخوردی داشته باشد و برای یافتن حقیقت باید چکار بکند .پاسخ ما ان جمله است که مبحثمان را با ان شروع کرده ایم .جامعه ما نیازمند سواد رسانه ای است .اینکه سواد رسانه ای چیست و چگونه باید ان را آموخت در این مجال نمی گنجد اما توضیح مختصری از ان را شرح می دهیم .

سواد رسانه ای یک نوع درک متکی بر مهارت است که بر اساس ان می توان انواع رسانه ها و انواع تولیدات آنها را شناخت و از یکدیگر تفکیک و شناسایی کرد .

سواد رسانه ای داشتن توانایی هایی است برای دستیابی ،تحلیل ،ارزیابی،و خلق انواع پیام های رسانه ای.
افرادی که سواد رسانه ای بالاتری داشته باشند بیشتر قادر هستند انواع پیام های پیچیده رسانه ای که در قالب های مختلف و از رسانه های گوناگون (رادیو ،تلویزیون،اینترنت،بیلبوردهای تبلیغاتی ،کتاب ها،بازی های رایانه ای و،،،،،،)منتشر می شوند را رمزگشایی کرده و تحلیل کنند.

بهمن اسدی ،روزنامه نگار

تنظیم خبر : امین کائیدی شادگان

نویسنده: