گلی ترقی؛ ماجرای یک قصه‌گو

گلی ترقی یکی از نویسندگان مشهور ادبیات داستانی ایران است. او با داستان‌های ساده و سرراست و ساختن شخصیت‌هایی قابل فهم از عمیق‌ترین مسائل انسانی مانند غربت و دلتنگی، مهاجرت و روابط بین انسان‌ها سخن می‌گوید.

گلی ترقی برای نوشتن داستان‌هایش از گذشته کمک می‌گیرد و با جست‌وجو در میان خاطراتش و شخصیت‌های زندگیش داستان‌هایش را طرح می‌کند. با اینکه امروز گلی ترقی در ایران زندگی نمی‌کند اما همچنان به داستان‌نویسی به زبان فارسی ادامه می‌دهد. انتشارات نیلوفر تاکنون بسیاری از مجموعه داستان‌های او از جمله بازگشت، اتفاق و من هم چه‌گوارا هستم را به چاپ رسانده. مجموعه داستان اخیر او با نام دیوهای خوش‌پوش نیز توسط همین انتشارات در بهار سال ۱۳۹۹ چاپ شده است.

نویسنده‌ای با استعداد ذاتی را بشناسید

گلی ترقی در ۱۷ مهر ماه سال ۱۳۱۸ در خیابان خوشبختی محله‌ی شمیران تهران به دنیا آمد. بعدها بارها در داستان‌هایش به خیابان خوشبختی برمی‌گردد و قصه‌های این کوچه را تعریف می‌کند. پدرش، لطف‌الله ترقی، مدیر مجله‌ی ترقی بود. او نویسندگی هم می‌کرد؛ بیشتر داستان‌هایش پاورقی بودند و رمانی هم نوشت که هرگز منتشر نشد. در کنار پدر، گلی کوچک نیز از همان ابتدا با کتاب‌خوانی و ادبیات فارسی در ارتباط بود.

استعداد خوبی هم در نویسندگی داشت. همانطور که خودش تعریف می‌کند همیشه از درس حساب صفر یا دو می‌آورد اما انشایش حرف نداشت و یک سر و گردن بالاتر از بچه‌های دیگر می‌نوشت. او می‌گوید: ((کلمات مرا مسحور می‌کردند و کلمه‌ها سطحی نبودند برایم، گویی رنگ و بو داشتند.))

علاقه‌ای که به زبان فارسی داشت باعث شد تا به سمت نویسندگی سوق پیدا کند اما قرار نبود از همان ابتدا نویسنده‌ای سرشناس شود. پس از پایان سیکل اول دبیرستانش در مدرسه‌ی انوشیروان دادگر به آمریکا رفت و ضمن تحصیل در رشته‌ی فلسفه چند سالی را در این کشور گذراند اما از آنجا که زندگی در آمریکا را چندان دلچسب نمی‌دید به ایران برگشت.

سپس به دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران وارد شد و شش سالی را صرف تحصیل در رشته‌ی شناخت اساطیر و نمادهای آغازین پرداخت. بعدها هم به تدریس همین رشته در دانشگاه پرداخت و در همین زمان نویسندگی را به‌طور جدی دنبال کرد.

گلی ترقی و فروغ فرخزاد

شاید برایتان جالب باشد بدانید فروغ فرخزاد نقش کلیدی در ورود گلی ترقی به دنیای نویسندگی داشت. گلی ترقی با هژیر داریوش، کارگردان و فیلم‌ساز، ازدواج کرد و به‌واسطه‌ی او با ابراهیم گلستان آشنا شده بود. او در خانه‌ی ابراهیم گلستان اشخاصی مثل فروغ فرخزاد، سهراب سپهری و صادق چوبک را دیده بود و آشنایی مختصری با فروغ پیدا کرده بود.

یک روز به کافه‌ای در ابتدای خیابان قوام‌السلطنه، سی تیر کنونی، رفته بود که پاتوق روشنفکران آن زمان بود. در آنجا فروغ را دید. در کنارش نشست و ضمن صحبت داستانی از دیدارش با مادربزرگش برای او تعریف کرد.

فروغ از این داستان خوشش آمد و گلی ترقی را تشویق کرد تا داستانش را بنویسد. چد وقت بعد گلی ترقی داستان میعاد را نوشت و در مجله‌ی اندیشه و هنر چاپش کرد. این داستان بعدها یک بار دیگر در اولین کتاب او به نام من هم چه‌گوارا هستم چاپ شد.

مهاجرت گلی ترقی از ایران و شروع فصلی تازه

زندگی گلی ترقی و داریوش هژیر چندان طولانی نبود و به جدایی انجامید اما دو فرزند از این ازدواج حاصل شد. بعد از شروع جنگ ایران و عراق گلی ترق و فرزندانش به فرانسه مهاجرت کردند. اما این پایانی برای داستان‌نویسی گلی ترقی و ارتباطش با ایران نبود. او در آنجا هم به خلق داستان‌هایش به زبان فارسی ادامه داد و حتی موفق‌تر هم شد. او در فرانسه داستان بزرگ بانوی روح من را نوشت که به زبان فرانسه ترجمه شد و توانست جایزه‌ی بهترین قصه‌ی سال را ببرد.

داستان بزرگ بانوی روح من از سفری که گلی ترقی به دعوت سهراب سپهری به کاشان داشت در ذهنش شکل گرفته و در بحبوحه‌ی انقلاب ایران رخ می‌دهد. این تنها داستان گلی ترقی نیست که توانسته جایزه‌ای را از آن خود کند.

همین داستان در کنار داستان‌های اناربانو و پسرهایش و درخت گلابی از کتاب جایی دیگر، موفق شدند تا در سال ۱۳۸۰ به‌عنوان داستان برگزیده‌ی دوره اول جایزه‌ی هوشنگ گلشیری انتخاب شوند و دو سال بعد هم داستان‌های آن سوی دیوار و گل‌های شیراز از کتاب دو دنیا در دوره سوم جشنواره گلشیری عنوان داستان برگزیده را بدست آوردند. او همچنین در سال ۲۰۰۹ برنده‌ی دومین دوره‌ی جایزه‌ی بیتا شد.

جایزه‌ی بیتا جایزه‌ای سالانه است که از سال ۲۰۰۸ با حمایت بیتا دریاباری در مرکز مطالعات ایرانی دانشگاه استنفورد به بزرگان فرهنگ و ادب ایران تقدیم می‌شود. داستان‌های او همواره پرفروش و محبوب بودند و علاقه‌مندانش همیشه چشم به راه داستان‌های جدیدش هستند تا بار دیگر با قلم گیرایش همراه شوند.

قصه‌هایی از دل خاطرات

خیلی‌ها گلی ترقی را به‌عنوان یک خاطره‌نویس می‌شناسند. او در بسیاری از داستان‌هایش سراغ دوران کودکی و جوانیش رفته و حوادث آن دوران را به طریقی در داستان‌هایش بازسازی می‌کند. در این میان یکی از ویژگی‌های نوشته‌های او سر زدن به گوشه و کنار تهران قدیم است. در بسیاری از داستان‌هایش به سراغ مدرسه‌ی انوشیروان دادگر می‌رود و تهران را با خیابان‌هایی که هنوز نام قدیمشان را دارند و بدون برج‌های غول‌پیکر می‌گردد. هرچند به‌قول خودش تهران امروزی خیلی عوض شده و دیگر برای او شناخته شده نیست اما هنوز هم هرازچندگاهی به تهران برمی‌گردد و سوژه‌هایش را از دل همین شهر برمی‌دارد.

خودش می‌گوید ایران آنقدر سورئال است که انگار در آن قصه ریخته‌اند، پس بیشتر سوژه‌هایش را از ایران برمی‌دارد. او در نشستی گفته زمانیکه وارد ایران می‌شود انگار وارد اقیانوسی از کلمات شده و صداهایی می‌شنود که خیلی بومی هستند و متعلق به طایفه‌ی خودش هستند. حتی صداهایی مثل آه کشیدن؛ او می‌گوید وقتی یک فرنگی آه می‌کشد ناراحتی منطقی پشت این آه دارد ولی آه ایرانی آهی قدیمیست.

آهی عرفانی که خدا می‌داند از کجا می‌آید و اندوهی قدیمی از خاطرات ازلی پشت آن است. شاید به همین دلیل است که داستان‌هایش برای عموم مردم ایران آشنا هستند. چون انگار داستان خودشان را می‌گوید. داستان مردمانی که تنها در این سرزمین پیدا می‌شوند.

گلی ترقی در سینما

علاوه بر داستان‌نویسی گلی ترقی دستی هم در فیلم‌نامه‌نویسی دارد. او فیلم‌نامه‌ی فیلم بیتا را نوشت که در سال ۱۳۵۱ توسط همسرش هژیر داریوش ساخته شد و بازیگرانی چون گوگوش، عزت‌الله انتظامی و مهین شهابی در آن به ایفای نقش پرداختند. در سال ۱۳۷۶ هم داریوش مهرجویی فیلم درخت گلابی را از روی داستان درخت گلابی گلی ترقی ساخت.

در این فیلم بازیگرانی مثل همایون ارشادی و گلشیفته فرهانی حضور داشتند. گلی ترقی در نشستی درباره‌ی این فیلم گفته با ساخته شدن یک فیلم از روی این داستان زیاد موافق نبوده چراکه این داستان خیلی درونیست و تصاویر کمی دارد. او همچنین گفت فیلم درخت گلابی از نظر سینمایی خیلی قشنگ است اما در داستان تغییراتی داده شده که خودش خیلی دوست نداشته.

آثار گلی ترقی به داستان و فیلم‌نامه محدود نمی‌شود. او کتاب منظومی هم به نام دریا پری، کاکل زری دارد. داستان این کتاب درباره‌ی یک پری دریایی است که دیگر از ماندن در دریا خسته شده و می‌خواهد به خشکی برود. این داستان، تنها کتاب او به صورت شعر است و پر از نکته‌های بامزه و شیرین است. به جز این گلی ترقی مقالات بسیاری هم در زمینه‌ی شناخت اساطیر و نمادهای کهن دارد.

از چه‌گوارا تا دیوهای خوش‌پوش

قلم گلی ترقی نیز مانند بسیاری دیگر از نویسندگان تغییرات زیادی در طول سال‌ها داشته و علاوه بر پختگی بیشتر که در طول زمان برای نوشته‌های او حاصل شده در جهان‌بینی و نقطه نظرات او هم تغییراتی به‌وجود آمده که در داستان‌هایش رخ می‌نماید. اگر به داستان‌های اول گلی ترقی مانند مجموعه داستان من هم چه‌گوارا هستم یا خواب زمستانی برگردیم با دنیایی تیره و خاکستری و شخصیت‌هایی سرخورده و ناامید روبه‌رو می‌شویم اما در داستان‌های اخیر او دیگر خبری از این شخصیت‌ها نیست و فضای داستان‌ها به مراتب امیدوارکننده‌تر است.

خود گلی ترقی هم با این تغییرات آشناست. به‌طوریکه در مقدمه‌ی چاپ پنجم کتاب من هم چه‌گوارا هستم اینگونه می‌نویسد: ((سی‌ودو سال از چاپ این مجموعه می‌گذرد. تمام شده و در بازار نایاب و چه بهتر. دوستشان ندارم از بازخوانیشان عصبانی و افسرده می‌شوم. از فضای تلخ و یاس فلسفی حاکم بر سراسر این داستان‌ها دلم می‌گیرد. نمی‌خواستم چاپشان کنم.

امروز با چشمانی دیگر به دنیا نگاه می‌کنم و تحمل داستان‌های غم‌انگیز و یاس‌آلود را ندارم. صراحت شیرین واقعیت جای نیست‌انگاری و اعتقاد به پوچی را در ذهنم گرفته است. این داستان‌ها متعلق به دوره‌ی جوانی من است و جوانی دنیایی پیچیده و آشفته است.))

گلی ترقی از نگاه دیگران

گلی ترقی تاکنون چندین مجموعه داستان کوتاه، سه رمان و یک داستان منظوم نوشته که انتشارات نیلوفر تعداد بسیاری از آن‌ها مانند من هم ((چه‌گوارا)) هستم، خواب زمستانی، خاطره‌های پراکنده، دو دنیا، جایی دیگر، اتفاق، بازگشت و دیوهای خوش‌پوش را چاپ کرده و بدست مخاطبان رسانده است. اگر دوست دارید بیشتر درباره‌ی گلی ترقی و آثارش بدانید و نقدهای منتقدان و نویسندگان دیگر را درباره‌ی نوشته‌هایش بخوانید بد نیست نگاهی به کتاب نقد و بررسی آثار گلی ترقی بیاندازید.

این کتاب توسط علی دهباشی و مهدی کریمی و در سه بخش نوشته شده است. در این کتاب می‌توانید مصاحبه‌های گلی ترقی با دیگر نویسندگان، نقد آثار او از دیدگاه نویسندگان بزرگ و نقد آثارش از دید نویسندگان همین کتاب را پیدا کنید. همچنین کتاب خلسه خاطرات نوشته‌ی شهلا زرلکی اثر دیگریست که به نقد و بررسی آثار گلی ترقی می‌پردازد و همچنین ما را با درونیات این نویسنده بیشتر آشنا می‌کند.

تنظیم خبر : امین کائیدی شادگان

نویسنده: